كتاب احكام الشريعه جلد 2 در عبادات (نماز) واجبات نماز
مربوط به بخش : 1- حضرت آیت‌الله المعظم حاج میرزا عبدالرسول احقاقی(ره)


افعال
نماز و واجبات آن
افعال نماز نُه تا است: نیت، قیام،تکبیره الاحرام، قرائت،رکوع،سجود،ذکر ، تشهد،سلام.
نیت:
نیت در شرع مقدس عبارت است از: قصد کردن آنچه به عنوان عبادت انجام می شود و در اینجا قصد به جای آوردن نمازی است معلوم قربه الی الله ،یا امتثالاً لامرالله تعالی.
359-نیازی نیست در نیت ادا،تمام،قصر،واجب،مستحب ذکر شود.
360- تعیین کردن نمازی که می خواهد آن را ادا یا قضا کند، هرگاه بیش از یک نماز در گردن دارد یا (یا موقعی که می تواند و می خواهد) دو نماز مانند هم را به جای آورد واجب است مانند نماز صبح و نافله آن، نیت می کند نمازصبح می خوانم یا نماز نافله صبح قربه الی الله.
361- در مسجدین اعظمین ،و مسجد کوفه و حائز حسینی علیه السلام احتیاط است معین کند نماز را تمام می خواند یا شکسته.
362- هرگاه در آن اماکن مقدسه به قصد قربت وارد نماز شد بدون اینکه شکسته با تمام را اختیار کند کفایت می کند اگر در وسط نماز یکی از آن دو را اختیار نماید.
363- هرگاه موقع دخول در نماز یا در اثنای آن،شکسته را اختیار کرد قبل از سلام اگر بخواهد تمام بخواند عدول کردن بر وی جایز است.
364- هرگاه پیش از دخول در نماز،یا در اثنای آن معین کرد تمام بخواند باز بر وی جایز است به قصر عدول کند. مشروط بر اینکه محل عدول نگذشته باشد،مثلاًدر رکعت سوم یا چهارم از تمام به شکسته عدول جایز نمی باشد.
365- نیت همان قصد بدون تلفظ است، بنابراین بعد از اقامه نماز تلفظ سزاوار نیست،و در نماز احتیاط جایز نیست.
366- نیت واجب است با جزء اول عبادات همزمان باشد،بنابراین واجب است همزمان با تکبیره الاحرام باشد.
367-نیت واجب است با عزم توأم باشد. بنابراین نماز و دیگر عبادتها با تردد(دودلی و شک) بر پا نمی گردد.
368- نیت واجب است تا آخر عمل استمرار و ادامه یابد و بدون آن نیز منعقد نمی شود.
369- هرگاه نیت او در اول صحیح بوده و با عزم آغاز شود نه با تردد و نه با قصد منافی، ولی در اثنای نماز قصد انجام منافی کند یا قصد کند نماز را قطع نماید،اگر پیش از انجام عمل خلاف یا پیش از قطع نماز از قصد دوم برگردد و با جزم و عزم نمازش را تمام کند صحیح است.

370- نیت واجب است با اخلاص ،و بدون ریا صورت گیرد، بنابراین اگر در اول عمل و ابتدای نیت قصد ریا کند نمازش منعقد نشده و صحیح نیست.
371- هرگاه در اثنای نماز قصد ریا کند و واجبی مانند تشهد، والسلام علینا و علی عبادالله الصالحین یا مستحبی مانند قنوت والسلام علیک ایها النبی و رحمه الله و برکاته را به جا آورد می تواند از قصد ریا بر گردد و آن واجب یا این مستحب را به قصد قربت و بدون ریا به جای آورد و نمازش صحیح است.
372- هرگاه رکنی از ارکان نماز مانند رکن یا سجدتین را با به قصد ریا انجام دهد برگشتن وتدارک نمودن جایز نیست و نماز باطل است و احوط تدارک رکوع یا سجدتین و انجام آنها به نیت خالص و بدون ریا است و تمام کردن نماز،آنگاه دوبار به جای آوردن آن.
373-تدارک سوره نیز اگر به قصد ریا صورت گیرد به نماز خلل وارد می سازد و مبطل نماز است.
374- قصد ریا به هر نحوی باشد نماز و هر عبادتی را باطل می کند. این قصد خواه از اول تا انتها برای غیر خدا باشد ،یا در اثنای و در یکی از ارکان باشد به طوری که گذشت،یا در نیت دیگری را با خدا شریک سازد،یا به قصد خدا باشد ولی رفتن به فلان مسجد یا خواندن در اول یا خشوع در نماز برای جلب نظر دیگران باشد فرقی نمی کند.
375- هرگاه به نیت ادا داخل در نماز شد و سپس خطایش معلوم گردید و مشخص شد که نمازش در خارج خوانده شده است و بر عکس هرگاه به نیت قضا وارد نماز شد و بعداً معلوم شود که مقداری از وقت باقی است. در هر دو صورت اعاده می کند.
376- هرگاه نماز را در داخل وقت به نیت ادا شروع کرد،و در اثنا به اشتباه یا از روی فراموشی به قضا عدول کرد نمازش صحیح می باشد.
377- هرگاه مثلاً به نیت ظهر وارد نماز شد و در اثنا از روی فراموشی یا به سهو به عصر عدول کرد و بعضی از نماز را به جای آورد سپس صحت نیت اول و نادرستی دومی برایش روشن شد نمازش صحیح است و احتیاط در این صورت طریق نجات است.
378- اگر وارد نماز ظهر شد و در اثنایش شک کرد آیا در اول به نیت ظهر وارد شد که وظیفه داشت آن را بخواند یا به نیت دیگری وارد شده است. بنابر صحت نیت به موقع ورود در نماز و بطلان شک خود می گذارد.
379- هرگاه در اثنای نماز شک کند آیا نیت ظهر کرده یا نیت عصر، مقداری فکرمی کند، اگر فکرش طرفی را ترجیح نداد،نمازرا تمام می کند و سپس به نحوی که صحیح است آن را اعاده می کند.
تکبیره الاحرام
380- اولین جزء از واجبات نماز که مصلی آن را تلفظ می کند تکبیره الاحرام است و تکبیره الافتتاح هم نام دارد. زیرا نمازگزار با آن وارد نماز شده و آن را افتتاح می کند.
381- صورت آن (الله اکبر) است با همزه «الله» شروع و در «راء اکبر» وقف و ختم می شود بدون تغییر و تبدیل وبی آنکه به اول یا وسط یا آخر آن چیزی اضافه شود.
382- هرگاه بگوید: «الله اکبر»یا«الله عزوجل اکبر» یا «الله سبحانه اکبر» یا «الله اکبر من کل شی ء » یا «الله اکبرمن ان یوصف » و مانند آنها صحیح نبوده و نماز منعقد نشده است.
383- ترجمه ی آن به هیچ زبان دیگر نیست مثلاً کفایت نمی کند بگوید: «خدا بزرگتر است»

384- جایز نیست باکلمات مترادف عربی گفته شود مانند اینکه بگوید «الله اعظم» یا «الرحمن اکبر» و امثال آن.
385- در همزه«الله » مد وجود ندارد بلکه فتحه دارد ، پس هرگاه نماز با مد تلفظ کند معنی عوض شده و به صورت استفهامی در می آید و تکبیره الاحرام باطل شده و نماز منعقد نمی شود.
386- مد الف وسطی،مدمعمولی و طبیعی است و زیاد کشیدن و طولانی کردن آن جایز نیست.
387- مد متصل مانند «جاء» و مد منفصل مانند «انا انزلناه» و مد لازم مانند «الحاقه» و « لا الضالین» و مد عارضی مثل مبین ،یامدلین در بعضی از کلمات نزد قراء واجب است و در بعضی جایز .
388-نماز گزار که تکبیره الاحرام را گفت هرچه براوقبلاً حلال بود حرام می شود.زیرا با تکبیره الاحرام وارد نماز شده است.
389- نماز بدون تکبیره الاحرام منعقد نمی شود.
390- تکبیره الاحرام رکنی ازارکان نماز است، چنانکه با نبودنش نماز برقرار نمی شود. با زیاد شدنش نماز باطل می شود. بنابراین اگر دوبار گفت باطل شده و واجب است سومی را بگوید و اگر چهارمی را هم گفت واجب است پنجمی را بگوید. پس اگر با تکبیر زوج باطل شده با تکبیره الاحرا م فرد منعقد می شود.
391- کسی که تکبیره الاحرام را نمی تواند خوب تلفظ کند واجب است یاد بگیرد و خلل وارد کردن به آن یاد حروفش جایز نیست.
392- هرگاه وقت تنگ باشد و نتواند یاد بگیرد هر جوری که برایش امکان دارد ولوغلط آن را تلفظ می کند و وارد نماز می شود.
393- هرگاه نمازگزار غیر عرب باشد و نتواند یاد بگیرد و تلفظ کند آن را به لغت خود ترجمه نموده و احرام می بندد.
394- شخص لال به نحوی که برایش ممکن باشد اگر چه با حرکت دادن زبان باشد و با گذراندن از دل تکبیر می گوید.
395- بین دوکلمه تکبیر نباید فاصله انداخت و واجب است موالات را مراعات کرد و قیام و روبه قبله و ستر عورت و طمأنینه در گفتن الله اکبر شرط است چنانکه ،بعد از دخول در نماز واجب است.
396- مستحب است هنگام تکبیر گفتن کف دستها رو به قبله و به صورت باز و انگشتها در کنار هم، به گوشها نزدیک شود یا به صورت یا به گردن ،موقع شروع دستها را بالا می برد و در پایان آن ها را می اندازد.
397- هرگاه در گفتن تکبیره الاحرام شک کند پیش از آنکه وارد اجزاء دیگر نماز شود آن را به جای آورد،ولی بعد از دخول در اجزاء بعدی به شک خود اعتنا نمی کند.
398- هرگاه تکبیر گفت و سپس به شک افتاد که این تکبیره الاحرام بود یا تکبیر رکوع یا تکبیر سجده،بنا را بر تکبیره الاحرام می گذارد.
399- مستحب است به این تکبیر واجب شش تکبیر اضافه شود یعنی در مجموع هفت تا باشد.
400- نمازگزار اختیار دارد تکبیره الاحرام را در اول قرار بدهد یا وسط یا آخر،و اولی در آخر قرار دادن است و اختیار دارد به پنج تکبیر یا سه تکبیر اکتفا کند.
401-مستحب است بین تکبیرهای افتتاحیه دعای وارده را بخواند بعد از سومی می گوید: «اللهم انت الملک الحق لا اله الا انت، سبحانک انی ظلمت نفسی فاغفرلی ذنبی انه لا یغفر الذنوب الا انت» و بعد از پنجمی می گوید: «لبیک و سعدیک والخیر فی یدیک الشر لیس الیک و المهدی من هدیت،لا منجی منک الا الیک ،سبحانک و حنانیک تبارکت و تعالیت سبحانک رب البیت» و بعد از هفتمی می گوید: «وجهت و جهی للذی فطر السموات ولارض،عالم الغیب و الشهاده حنیفا مسلما وما انا من المشرکین،ان صلوتی ونسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین لاشریک له و بذللک امرت و انا من المسلمین » و این دعا،دعای توجه نام دارد.
402-هرگاه نمازگزار بخواهد دعاها را نخواند تکبیرها را پشت سرهم می گوید.
403- مستحب است پسنماز تکبیره الاحرام را بلند بخواند و شش تکبیر دیگر را آهسته .
404- برای پسنماز مستحب است همه تکبیرها را آهسته بخواند و امام چیزی را نشنود.
405- هرگاه پسنماز در رکوع برای ورود او به نماز جماعت انتظار بکشد،تکبیره الاحرام را بلند می گوید و اگر بخواهد امام در رکوع منتظرش بماند. در این صورت پسنماز تکبیره الاحرام را بلند می گوید و به امام می رسد.
406- آنکه تنها نماز می خواند بین جهر و اخفات همه ی تکبیر ها در همه نمازها مختار است.
قرائت:
407- خواندن سوره ی حمد در کعت اول و دوم و در همه ی نمازها چه واجب،و چه مستحب به غیر از نماز میت،برای هر نمازگزاری واجب است و تفصیل آن در نماز جماعت خواهد آمد.
408- در رکعت سوم نماز مغرب،وسوم و چهارم نمازهای چهار رکعتی ،نمازگزار بین خواندن سوره ی حمد و گفتن «سبحان الله والحمدلله و لااله الا الله و الله اکبر» که تسبیحات اربعه نام دارد مخیر است و در هرحال ذکر تسبیحات بهتر می باشد.
409- یکبار تسبیحات بدون اشکال کفایت می کند و سه بار گفتن آن بهتر است.
410- هرگاه نمازگزار به قصد یکی از آنها را شروع کند جایز نیست به دیگری عدول یابد پس اگر به خواندن حمد شروع کردبه ذکر عدول نمی کند و بعد از شروع ذکر نیز حمد عدول نمی کند.
411- اگر نمازگزار قصد داشت ذکر تسبیحات را بخواند و سهواً یا از روی فراموشی حمد را آغاز کرد آن را قطع می کند و ذکر را می خواند ،حتی اگر حمد را هم تمام کرده است تسبیحات را می خواند.
412- قرائت سوره ی حمد را ارکان نماز نیست، بنابراین اگر سهواً یا از روی فراموشی آن را ترک کرد و به یادش نیامد مگر دررکوع یا بعد ازرکوع ، نمازش صحیح است ولی بعد دو سجده ی سهو به جا می آورد.
413-هرگاه خواندن حمد را از یاد برد و بیش از رسیدن به حد رکوع بیاد آورد قد خود را راست می کند و حمد را می خواند و سپس به رکوع می رود و چیزی بر او نیست.
414- هرگاه خواندن حمد را در رکعت دوم فراموش کند و در قنوت یا بعد از قنوت و پیش از رسیدن به حد رکوع بیاد بیاورد آن را می خواند وبه رکوع می رود و چیزی بر او نیست.
415- خواندن سوره ای کامل پس از حمد،در رکعت اول و دوم هر نماز واجب است.
416- ترک سوره پس از حمد، به جهت مرض ، ترس، عجله در کار مهم و ضروری یا به جهت تنگی وقت جایز است.
417- هرگاه سهواً یا از راه فراموشی سوره را ترک کرد و نیاورد مگر در رکوع یا بعد از آن ، نمازش صحیح است، ولی دو سجده ی سهو بعد از نماز به جای می آورد.
418- هرگاه خواندن سوره از یادش رفت و پیش از رسیدن به حد رکوع بیادش افتاد بر می گردد و سوره را می خواند و به رکوع می رود و چیزی بر او نیست.
419- هرگاه در رکعت دوم قرائت سوره را فراموش کرد و در قنوت یا پس از آن بیاد آورد اما جلوتر از آنکه به حد رکوع برسد، بر می گردد و سوره را می خواند و به رکوع می رود و چیزی بر او نیست.

420-هرگاه حمد و سوره را فراموش کرد و در رکوع یا بعد از رکوع بیاد آورد نمازش صحیح است. ولی برای هر کدام دو سجده ی سهو به جای می آورد.
421- هرگاه خواندن حمد و سوره را فراموش کرد و پیش از رسیدن به رکوع بیاد آورد برگشته آنها را می خواند و به رکوع می رود و چیزی بر او نیست.
422- هرگاه قرائت حمد و سوره رکعت دوم را فراموش کرد و در قنوت یا بعد از آن ،ولی پیش از رسیدن به رکوع بیاد آورد آنها را می خواند و به رکوع می رود.
423- واجب است در خواندن سوره وقت را مراعات کند پس اگر تنگی وقت را بداند سوره ای کوتاه می خواند و خواندن سوره ای طولانی که همه ی وقت رابگیرد جایز نیست بلکه با خواندن حمد تنها کفایت می کند اگر بداند برای سوره کوتاه نیز وقت اندک است.
424- هرگاه سوره ای طولانی بخواند و حال آنکه تنگی وقت را می داند و می داند که با ختم آن وقت تمام می شود نمازش باطل است و واجب است قضا نماید.
425- هرگاه به موقع کمی وقت، سهواً یا از راه فراموشی سوره ای طولانی را شروع کند و در اثنا بیادش بیایدبه سوره ای کوتاه عدول می کند اگر وقت زیاد باشد ،در غیر این صورت سوره را ترک کرده و نماز را بدون آن تمام می کند.
426-اگر در تنگی وقت به سهو یا از روی فراموشی سوره ای طولانی بخواند و بیاد نیاورد مگر بعد از اتمام آن سوره ،نمازش صحیح است و چیزی براو واجب نیست.
427- موالات بین حمد وسوره و آیات وکلمات آنها واجب است. بنابراین سکوت طولانی بین آن دو و بین آیات آن دوبه نماز خلل وارد می کند و اگر از روی فراموشی یا سهو باشد قرائت را از نوع شروع می کند و نمازش صحیح است. اما اگر فاصله انداختن با سکوت طولانی عمدی باشد نماز باطل است و واجب است از نو بخواند و احوط این با سکوت طولانی عمدی باشد نماز باطل است و واجب است از نو بخواند و احوط این است که قرائت را از اول شروع کند و نماز را تمام نماید و بعد از آن هم اعاده کند.
428- تکرار کردن آیات و یا کلمات برای اصلاح و صحیح ادا کردن آنها یا اصلاح و ادای حروف از مخازج آنها به موالات خللی وارد نمی کند. صلوات بر محمد و آل محمد و اسم آن حضرت برده می شود، الحمدلله رب العالمین و صلوات فرستان موقع عطسه کردن نمازگزار یا یکی از مؤمنان ، اعوذ بالله من النار و من غضب الجبار گفتن، موقع خواندن آیات عذاب ، دعا کردن جهت طلب رحمت برای خودش و مؤمنین خواندن آیات رحمت، دعا برای خودش و مؤمنان ، سبحان الله گفتن جهت آگاه کردن کسی از کاری، همه در اثنای نماز جایز است و خللی بر نماز وارد نمی سازد.
429- جواب سلام به همان نحو که سلام دهنده داده است، خللی به نماز وارد نمی کند اگر سلام دهنده با یکی از این چهار فقره (سلام علیک،السلام علیک، سلام علیکم ، السلام علیکم) سلام دهد نمازگزار بدون تغییر جواب بگوید پس اگر سلام علیکم گفت او هم سلام علیکم بگوید و همین طور.
430- اگر در محل غیر از نمازگزار کسی باشد و جواب سلام را بگوید از نمازگزار ساقط است، برای اینکه جواب واجب کفایی است.
مسائل:
431- هرگاه به تردید افتاد « لعلکم تفلحون» است یا «لعلکم ترحمون» یکی از آن دو جمله را اختیار می کند. با این قصد که اگر آن جمله نباشد نمازش را اعاده کند، ولی جایز نیست هر دو جمله را بخواند.

432- حمد و سوره واجب است به ترتیب خوانده شود. بنابراین جلو انداختن سوره جایز نیست، آیات آنها نیز واجب است به همان ترتیب که در قرآن آمده خوانده شود و تقدیم مؤخر و تأخیر مقدم جایز نیست.
433- هرگاه سهواً یا از راه فراموشی سوره را جلوتر از حمد، یا آیه ای را جلوتر از آیه ای بخواند و پیش از رکوع بیاد آورد به نحوی که ترتیب حاصل شود اعاده می کند و هرگاه در رکوع بیاد آورد ادامه می دهد ونمازش صحیح است.
434- واجب است حمد و سوره در نمازبه همان لغت عربی که فرودآمده خوانده شود،و خواندن ترجمه ی آنها جایز نیست و حکم در تسبیحات نیز چنین است.
435- مراعات حرکات در قرائت و ذکرهای واجب است و واجب است غلط ادا نشود و حکم تشدید نیز همین است.
436-مراعات قواعد تجوید به نحوی که اهل قرائت گفته اند ایردای ندارد ولی واجب نیست اما احتیاط در مراعات کردن مدّ متصل در امثال (جاء، جیی وسوء) و مدّ لازم در مانند (الحاقه، ولاالضالین) است، زیرا در نزد علما واجب است.
437- همچنین احتیاط است ادغام ،به خصوص ادغام بلاغن مراعات شود، مانند «اشهد ان لا اله الا الله» که «ن» به صورت لام تلفظ و در لام لا اله ادغام می شود ومانند «ولم یکن له کفو ا احد» که نون به صورت لام تلفظ و در لام له ادغام می شود. تفصیل این امور در علم تجوید است.
438- واجب است این حروف ازمخارج خود ادا شود به نحوی که «ح شبیه«ه» و«ص و ث» شبیه «س» و شبیه همو«ت» شبیه «ط»و«ذ،ض،ظ» شبیه «ز»وشبیه هم نباشد.
439- حمد و سوره بایداز حفظ خوانده شود و نه از روی قرآن، مگر در تنگی وقت و ممکن نبودن حفظ آنها.
440- حق ِوقف و حسنِ آن با سکون، و حقِ وصل با حرکت است به طوری که د علم تجوید بیان شده است و احوط مراعات کردن آنها ، به خصوص در وصل است هرگاه کلمه ی بعدی با همزه شروع شود. مثل کلمات «بسم الله الرحمن الرحیم» نمی شود خواند.«بِسم اَلله ،اَلرحمن،اَلرحیمُ»و باد «م و هاء و ن » (بسم الله الرحمن)رابا حرکت « ِ» خواند. چنانکه «م» الرحیم ا نیز باید ساکن خواند، مگر اینکه بخواهد آن را به الحمد وصل کند،در این صورت «م» در الرحیم نیز باید مثل کلمات قبلی باحرکت « ِ» خوانده شود.
441- در نمازهای واجب، خواندن سوره عزائم جایز نیست و اگر نمازگزار آنها را به عمد بخواند نمازش باطل است.
442-خواندن سوره های عزائم در نمازهای مستحبی جایز است ، در این صورت اگر آیه در وسط سوره قرار دارد پس از خواندن آیه سجده ،سجده می کند و بر می خیزد و بقیه سوره ونمازش را می خواند.
443-هرگاه آیهی سجده مانند سوره علق در پایان سوره باشد پس از خواندن آیه سجده آن را به جا می آورد و برمی خیزد و استحباباً سوره حمد را می خواند.
444- هرگاه نماز گزار به سهو یکی از سوره های عزائم را تا پایان آن بخواند و درحال نماز بیاد آورد با اشاره سجد می کند، و پس از نماز سجده می کند وبراو چیزی نیست.
445- هرگاه بعد از آیه ی سجده بیاد آورد و در اثنای سوره است بااشاره سجده می کند و بقیه سوره رامی خواند و بعد از نماز سجده می کند و اعاده لازم نیست.
446- هرگاه سوره سجده ا به سهو شروع کند و پیش از قرائت آیه سجده بیاد آورد از خواندن آن سوره اعراض و به سوره ی دیگری عدول می کند ،خواه از نصف آن تجاوز کند و خواه نه، و نمازش صحیح است.
447- هرگاه نمازگزار در حال نماز آیه ی سجده را گوش بدهد نمازش باطل می شود.

448- هرگاه نماز گزار در نماز واجب آیه ی سجده را بشنود بدون اینکه گوش بدهد در حال نماز به سجده اشاره می کند و پس از نماز به جهت آن آیه سجده می کند و اعاده کردن واجب نیست.
449- گوش کرن ایه سجده در نماز مستحبی جایز است و حکمش حکم کسی است که آن را به عمد (به مسأله 442 مراجعه کن)
450- خواندن بیش ازیک سوره در نمازهای واجب بعد از حمد جایز نیست و اگر عمداً آیه ای یا کلمه ای را اضافه کند نمازش باطل است و اعاده آن واجب می باشد.
451-خواندن دوسوره بعد از حمد را قِران می گویند و نماز را باطل می کند.
452-دو به دو خواندن سوره های والضحی و الم نشرح هم چنین سوره های فیل و قریش درنمازهای واجب جایز است گرچه فیمابین آنها بسم الله الرحمن الرحیم وجود دارد ولی واجب است ترتیب رامراعات کند به طوری که در قرآن است.
453-در نمازهای نافله خواندن سوره هابه هر مقدار بخواهد جائز است.
حکم بسمله
454- بسمله جزء هر سوره است، هر سوره ای را قصد کند و بسمله را با آن قصد بخواند جزء همان سوره به حساب می آید.
455-هرگاه سوره ای را قصد کرد و برای آن بسمله گفت سوره ی دیگری را اختیار کرد ،این بسمله برای سوره ی دوم کفایت نمی کند ،بلکه واجب است بسمله را به جهت این سوره دوبار بخواند زیرا چنانکه گذشت بسمله جزء سوره قبلی بود.
456- هرگاه بدون تعیین سوره بسمله گفت، جزء سوره ای می شود که غالباً آن را در نماز تلاوت می کرد.
457- هرگاه به سوره ای خاص عادت ندارد وبدون تعیین سوره ای بسمله گفت، بسمله را دوبار می خواند به قصد سوره ای که می خواند.
458- هرگاه سوره ی معینی را قصد کرد و برایش بسمله گفت سپس سوره ی مورد نظر را یادش رفت واجب است با تعیین سوره ی دیگر بسمله را دوبار بخواند.
459- هرگاه بسمله گفت و به تردید افتاد که سوره ای را تعیین کرده بود یا نه،آن را اعاده می کند.
460- بسمله به قصد سوره های عزائم چهار گانه حرام است و هرگاه به قصد قرائت یکی از آنها بسمله گفت نمازش باطل می شود زیرا بسمله بطوری که گذشت جزیی از سوره می باشد.
461-هرگاه برای سوره ی توحید یا سوره ی قل یا ایها الکافرون، بسمله خواند جائز نیست از سوره ی مورد نظر خود به سوره ی دیگر عدول کند.
462- هرگاه برای یکی از آن دو بسمله گفت ولی در تعیین آنها شک کرد بازهم نمی تواند به سوره ی دیگر عدول کند ،بلکه بسمله را با تعیین یکی از آن دوسوره اعاده می کند.
463- هرگاه سوره ی خاصی را در اول نماز معین کند ولی از روی فراموشی سوره ی دیگری راشروع کند و قبل از رسیدن به نصف آن سوره بیاد آورد بسمله را با همان سوره ای که شروع کرده اعاده می کند. اما اگر از نصف گذشته باشد آن را ادامه می دهد و چیزی بر وی نیست.
464- ازسوره ی توحید یاسوره ی حجد جایز نیست به سوره ای دیگر عدول کند چنانکه این حکم د بسمله آنها (در مسأله 461) گذشت. حتی روز جمعه ،پس اگر سوره های یاد شده را عمداً و عالماً شروع کرده جایز نیست به سوره جمعه یا منافقون عدول کند.
465- هرگاه به سهو یااز روی فراموشی آن دوسوره را شروع کند به شرطی که به نصف سوره نرسید ه باشد جایز است در رکعت اول به سوره ی جمعه و در رکعت دوم به سوره ی منافقون عدول کند.
466- روز جمعه عدول کرن از سوره جمعه و منافقون به سوره ی دیگر جایز نیست خواه از نصف بیشتر خوانده یا نخوانده باشد.
467- اگر سوره ای را شروع کرده و به نصف نرسیده جایز است به سوره ی دیگری عدول کند.
468- هرگاه سوره ای طولانی را شروع کند ،با این گمان که وقت زیاد است و سپس ببیند وقت اندک است و اگر سوره را تا آخر بخواند وقت تمام خواهد شد،در این صورت نیز جایز است به سوره ی دیگری عدول کند.
469- هرگاه سوره ای را شروع کرد ولی به قسمتی از آن را فراموش کرد یا غلط خواند و نتوانست آن را صحیح بخواند، اگر از نصف هم گذشته باشد به سوره ی دیگری عدول می کند.
470- حکم سوره ی جمعه و منافقون در روز جمعه و حکم توحید و حجد به طور مطلق در تمامی اوقات به همان صورت است که اندکی قبل یاد آوری شد.
سوره هایی که در نمازها مستحب اند:
471- خواندن سوره ی جمعه در رکعت اول نماز جمعه یا ظهر آن و سوره ی منافقون در رکعت دوم آنها مستحب است و بعضی از علما به وجوب آنها قائل شده اند و احوط ترک نکردن آنها است.
472- قرائت همان سوره ها در رکعت اول و دوم نماز عص جمعه نیز مستحب است.
473- خواندن سوره جمعه دررکعت اول نماز صبح جمعه و خواندن سوره ی توحید در رکعت دوم آن مستحب است.
474- خواندن سوره ی جمعه در رکعت اول نماز مغرب شب جمعه و سوره ی سبح اسم ربک الاعلی در رکعت دوم آن مستحب است.
475- خواندن سوره ی جمعه در رکعت اول نمازعشاء شب جمعه، ومنافقون در رکعت دوم آن مستحب است.
476- خواندن سوره هل اتی در رکعت اول نماز صبح روزهای دوشنبه و پنجشنبه و هل اتیک حدیث الغاشیه در رکعت دوم آنها مستحب است.
477- علما رضوان الله تعالی علیهم سوره های دیگری را در نمازهای روزها و اوقات مختلف یادآوری کرده اند وما به این مقدار کفایت کردیم و هرکس بیش از این را طالب باشد به کتابهای مفصل مراجعه کند.
جهر و اخفاف
478- در نمازهای صبح، مغرب و عشاء واجب است حمد و سوره با جهر (صدای بلند) و در نمازهای ظهر و عصر با اخفاف (صدای آهسته ) خوانده شود.
479- تسبیحات اربعه در رکعت سوم مغرب و رکعتهای سوم و چهارم ظهر و عصر و عشاء واجب است با اخفات خوانده شود. اگر به جای تسبیحات اربعه سوره فاتحه را بخواند باز واجب است بااخفاف بخواند.
480- بسمله واجب است در تمامی نمازهای پنجگانه روزانه با جهر خوانده شود.
481- هرگاه به طوری عمدی به جای اخفات، باجهر، و به جای جهر با اخفات بخواند، نمازش باطل است.
482- هرگاه سهواً یا از روی فراموشی به جای اخفات با جهر و یا به جای جهر با اخفات بخواند و در پایان قرائت بیاد آورد نمازش صحیح است.

483-هرگاه در اثنای قرائت یا تسبیحات بیاد آورد بقیه را به نحو صحیح می خواند، یعنی همان لحظه آنچه را باید آهسته می خواند آهسته و آنچه را باید با جهر می خواند بلند می خواند و چیزی بر وی نیست.
484- جهر در موارد یاد شده فقط برای مردان واجب است اما بانوان احتیاط این است که اگر بیگانه ای صدای آنها را می شنود آهسته بخوانند در غیر این صورت اختیار دارند مثل مردان با جهر یا با اخفات بخوانند.
485-جهر به این معنی است که جوهر صدای شخص آشکار شود و حداقل آن به این است که صدایش را آنکه نزدیک اوست بشنود و حداکثر آن پایین تر ازداد زدن است.
486- اخفات به این معنی است که جوهر صدا ظاهر نباشد و حداقلش این است ه انسان صدای خودش را بشنود.
487-شرط در شنیدن افراد نزدیک به نمازگزار و شنیدن خود وی موقعی است ه به جای امر توجه شود و مانعی نیز در کار نباشد.
مسائل:
488- هرکس در نماز جماعت به طور عمدی در پایان قرائت حمد امام یا در نماز فرادی بعد از خواندن حمد«آمین» بگوید گناه کرده و نمازش باطل است، اما سهواً اشکالی ندارد.
489- بر مکلف واجب است پیش از فوت وقت نماز سوره ی حمد را یاد بگیرد یا اینکه به عادلی اقتدا کند، در غیر این صورتها واجب است به تبعیت از فردی که قرائت وی صحیح است نماز بخواند یا اگر توانایی خواندن دارد از روی قرآن بخواند.
490-هرگاه هیچ یک از اینها برایش ممکن نشد، هرچه از سوره فاتحه را آموخته است می خواند و به جای بقیه ، آیاتی ازسوره های دیگر قرآن را می خواند.
491- اگر از فاتحه چیزی به صورت صحیح نمی داند به شماره آیات و حروف آن از سایر سوره های قرآن قرائت می کند.
492- اگر از روی قرآن حتی آیه ای را حفظ نکرده است تسبیحات اربعه را به مقدار سوره ی فاتحه می خواند.
493- اگر تسبیحات را هم خوب نمی داند به مقدار فاتحه سبحان الله و الله اکبر می گوید.
494- یاد گرفتن سوره نیز واجب است و اگر برایش ممکن نشود طبق آنچه درباره ی حمد گفته شد عمل می کند ، با این تفاوت که واجب نیست به عوض آن آیاتی از قرآن بخواند ، و می تواند هرچه از قرآن را می داند بخواند .
495- بر مکلف واجب است تشهد و سلام و دیگر اذکار واجب را به نحوی که خواهد آمد یاد بگیرد.
496- حروف به طوری که قبلا گفته شد از مخارج خود ادا شوند ،بنابراین تبدیل «ت» به «ط» یا «ز» به ضاد و برعکس و امثال آنها نماز را باطل می کند.
497- صراط و مسیطر را جایز است با صاد و یاسین بخواند.
498- مراعات حرکتهای اعراب نیز واجب است . اگر کسی مثلاً به جای الحمدُلله ِ «اَلحمدِ لِله» بگوید نمازش باطل است، به طوری که مراعات مبنی بودن کلمات نیز واجب است، بر این اساس اگر کسی از قواعد صرف و نحو اطلاع دارد چه بهتر، در غیر این صورت باید به طوری حفظ کند که در قرآن وجود دارد، حتی آنکه به قواعدنحوی عالم است نبایستی در اغلب موارد در تلاوت قرآن به علم خود اعتماد کند،زیرا گاه اعراب کلمات بر خلاف تصوری است که دارد بلکه باید فقط از آنچه در قرآن آمده است پیروی کند.
499- مراعات تشدید نیز واجب است مثلاً ایاک را بدون تشدید خواندن نماز را باطل می کند.

500- هرگاه نمازگزار کلمه «الذین » یا المغضوب» را غلط گفت واجب است آن ها را با کلمات قبلی آنها اعاده کند. «صراط الذین» ، «غیر المغضوب » زیرا صراط و غیر مضاف اند و مضاف الیه آنها یعنی «الذین و المغضوب» را صحیح نیست بدون مضاف تلفظ کنند.
501- همچنین اگر کلمه «المستقیم » را غلط تلفظ کرد و خواست اصلاح کند واجب است با الف و لام اعاده کند و اگر بدون الف و لام اعاده کند غلط شده و قرائتش فاسد خواهد شد و حکم هرکلمه ای که با الف و لام آمده مانند «الصمد » چنین است.
502-هرکس علتی در زبان یا در مخارج حروف دارد یا بعضی از دندانهایش افتاده است و نمی تواند حروف را ازمخارج آنها ادا کند به قدر توانایی خود آنها را ادا کند ،مانند کسی که «راء» را «یا» تلفظ کند یا «شین » را «سین» لا یکلف الله نفسا الا و سعها» خدا هیچ کس را جز به قدر توان او تکلیف نمی کند، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «سین بلال شین» است و این گونه افراد اگر نماز را با جماعت بخوانند بهتر است.
503- اهل بعضی از شهرها و بعضی از قبایل حروفی را به جای حروف دیگر تبدیل می کنند ، نه به این جهت که مخرج آن را ندارند ، بلکه بر این روال عادت کرده اند. مثلاً در بعضی از نقاط تبریز و آذربایجان زنان و مردان عموماً «راه» را «یا» تلفظ می کنند و اغلب قبایل عراق «جیم » را به «یاء» تبدیل می کنند ، بر این افراد بدون استثنا ء واجب است عادت خود را با تکرار وزحمت تغییر دهند و آنها را از مخرج خودشان ادا کنند.
504- برای لال واجب است به اندازه ای که فاتحه و سوره قرائت شود بایستد و در رکوع و سجده و تشهد و سلام به همین مقدار توقف کند و زبانش را حرکت بدهد ولی اقتدا کردن به پیشنماز برای او واجب نیست چنانکه بر افرادی که در مسأله گذشته یاد شد واجب نیست.
505- پیروی کردن از اهل قرائت در تجوید اشکالی ندارد در امثال تفخیم ، ترفیق و اشباع که از محسنات تلاوت می باشد.
506- لفظ جلاله اگر بعد از فتحه و ضمه قرار گیرد تفخیم می شود مانند «انَّ اللهَ» «یَعلَمه الله» و ترقیق می شود اگر بعد از کسره بیاید مانند «بسمِ اللهِ» و «بالله» و«فی سبیل ِالله» .
507- ها در آخر کلمه اگر ما قبل آن دارای حرکت باشد (اشباع شده و هو یا هی خوانده ) می شود مانند (عبدَهَ= عبدَهَو، رسولُه= رسولُهو،بِهِ= بِهی) و اگر ما قبل آن ساکن باشد بدون اشباع خوانده می شود مانند (عنهُ،منهُ)
508- لفظ کفوا در سوره ی توحید به چهار صورت خوانده می شود کُفُواً،کُفواً ،کُفُواً و کُفؤاً و از همه فصیح تر کُفُواً می باشد.
509- کلمه ی مالک و ملک در سوره حمد هردو جایزند.
بعضی از مستحبات قرائت:
510 –در قرائت مستحب است بسمله در رکعت سوم مغرب و در رکعت سوم و چهارم ظهر و عصر و عشاء به صورت جهر خوانده شود اگر نماز گزار به جای تسبیحات اربعه حمد . مستحب است بسمله در نمازهای نافله ی شب و روز به جهر خوانده شود و گفتن «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» بعد از تکبیره الاحرام یا بعد از تکبیر هفتم مستحب است.
511- در نماز جمعه و ظهر روز جمعه و در نافله های شب مستحب است حمد و سوره با جهر خوانده شود و در نافله های روزانه با اخفات، برای امام مستحب است دعاها و ذکرها را طوری بخواند که مأمومین بشنوند و ترتیل یعنی اداء حروف و حفظ و قوف نیز مستحب است.

512-خواندن سوره ی قدر در رکعت اول و توحید در رکعت دوم نمازهای واجبی و مستحبی مستحب است. مگر روز جمعه ونماز بعضی ازروزها که سوره ی خاصی درآنها معین شده وذکر آنهادرمسائل (471 تا476) گذشت.
513-جهر درقنوت برای غیر مأموم ،سکته یعنی مکثی کوتاه بعداز خواندن حمد و بعد از خواندن سوره و گفتن«الحمدلله رب العالمین» در پایان سوره ی حمد برای مأموم و غیر مأموم مستحب است.
بعضی از مکروهات قرائت:
514-سوره ی حمد وتوحید را یک خواندن، سوره توحید را با یک نفس خواندن، یک سوره رادر دو رکعت یک نماز خواندن مکروه است، مگر سوره ی توحید که ایرادی ندارد.
قیام
515- قیام بر سه نوع است: قیام رکنی ، واجبی ، استحبابی.
516- اول قیام رکنی و آن قیام در حال گفتن تکبیره الاحرام و قیام متصل به رکوع است (قیامی که بعد از قرائت یا بعد از تسبیحات و قبل از رکوع قرار دارد).
517-هرگاه نماز گزار در حال نشسته یا در حال برخاستن تکبیره الاحرام بگوید حتی اگر سهوی باشد واجب است پس از قیام و بی حرکت شدن بی آنکه به جایی تکیه کند آن را اعاده نماید.
518- هرگاه در حال رفتن به رکوع تکبیره الاحرام بگوید نمازش باطل است و این حالت موقعی پیش می آید که نمازگزار بخواهد به نماز جماعت ملحق شود و امام در رکوع باشد.
519- دوم: قیام واجب که همان قیام در حال قرائت و قیام به هنگام تسبیحات اربعه خواندن و قیام بعد از رکوع است.
520- هرگاه عمداً به این قیام خللی وارد کند باطل است ، ولی اگر سهواً یا از روی فراموشی بنشیند و حمد و سوره را در حال نشسته بخواند و سپس بیاد آورد و برخیزدو به رکوع برود نمازش باطل نمی شود.
521- سوم: قیام مستحب، قیام در حال قنوت و گفتن تسبیحات مستحبی است.
522- قیام در حال قنوت ، مانند خود قنوت مستحب است . پس اگر قنوت را ولو عمداً و قیام آن را ترک کند و به نماز خللی وارد نمی شود.
523-در قیام سه امر اعتبار دارد راست ایستادن ، آزاد و مستقل ایستادن ، ثابت و بی حرکت بودن بنابراین واجب است خم نشود به چپ و راست یا جلو و عقب میل نکند و حرکت نکند، به عصا ودیوار یا چیز دیگری تکیه ندهد، همه ی این شرایط در حال اختیار است و اگر عمداً خللی به اینها وارد سازد نمازش باطل است.
524- هرگاه در کشتی یا در قطار در حال حرکت ،از روی ناچاری نماز بخواند ، یا مریض باشد و نتواند بی حرکت یا بدون تکیه بر چیزی بایستد و نماز بخواند نمازش صحیح است.
525- هرگاه در همه ی موارد ناتوان از آزادی و استقلال باشد به مقداری که بتواند استقلال خود را حفظ می کند.
526- هرگاه امر دائر باشد به اینکه بایستد و یا بنشیند نماز بخواند در حالی که نمی تواند ثابت و بی حرکت یا آزاد، یا راست بایستد و اگر بنشیند می تواند واجبات قیام را مراعات کند ، باز هم ایستاده خواندن برنشسته خواندن مقدم است.
527- هرگاه نتواند حتی با اضطراب و تکیه دادن به جایی بایستد نشسته نماز می خواند.
528- هرگاه از ادای نماز در حال نشستن نیز عاجز باشد حتی باتکیه دادن به چیزی به راست خود رو به قبله دراز کشیده و ناز می خواند مانند حالت دفن مردگان.

529- هرگاه از ادای نماز در حال خوابیدن به پهلوی راست هم عاجز باشد به پهلوی چپ ورو به قبله نماز می خواند.
530- هرگاه ازآن هم ناتوان باشد مانند حالت احتضار به پشت خوابیده و نماز می خواند به طوری که اگر بنشیند صورت و بدنش و کف پاهایش روبه قبله قرار می گیرد نماز می خواند.
531-نماز گزار در این حالات سه گانه با سر خودش به رکوع وسجود اشاره می کند و اشاره به سجده را مقداری بیشتر از اشاره رکوع می نماید.
532- هرگاه ازاشاره باسر ناتوان باشد با بستن چشمها رکوع و سجده را انجام دهد وبستن چشم در سجود مقداری محکمتر باشد.
533- منظور ازناتوانی در این موارد ،تولید مشقت و زحمت بیشتر است خواه مرضی ایجاد شود یامعالجه طولانی تر شود یا شدید تر یاغیر قابل علاج شود.
534- واجب است در حال قیام پاها بیش ازحد اعتدال ازهم فاصله نگیرند ،مگر اینکه به جهت وجود علتی در پاها چاره ای غیر از آن نباشد.
535- هرگاه در قیام رکنی ، پس از شروع در قرائت شک کند بنا را بر صحت نهاده و نماز را ادامه می دهد.
536- هرگاه عذر منتفی شود و ناتوانی در حال نشستن از بین برود بقیه نماز را در حال ایستاده می خواند.
537-همین طور است در به پهلو و به پشت خوابیدن ،اگر در اثنای نماز آنانکه مانند محتضر نماز می خواند به پهلو بخوابد ،یا آنکه به پهلو می خوابید بتواند بنشیند تکلیف خود را به همان نحو مقرر انجام می دهد و نمازش صحیح است.
538- در حال اشاره به سجود با سر، حتی نمازگزاری که از زخم شدن عاجز است و ایستاده نماز می خواند اگر بتواند محل سجده خود را در بالای چیزی بلند مانند میز و چهار پایه قرار دهد وسجده کند یا بتواند به نحوی آنچه را که سجده برآن صحیح است به پیشانی خود برساند این کار را اگر امکان دارد انجام دهد و ترک نکند.
539- برای نماز گزاری که نشسته نماز می خواند مستحب است دو زانو را بلند کند و روی پاها و تهیگاه خود بنشیند و موقع رکوع پاهایش را به زانویش نزدیک کند و بین دو سجده و در حال تشهد روی دو زانو بنشیند.
مستحبات قیام:
540- مستحب است ستون فقرات و گردن خود را در حال قیام راست کند. انگشتان پاها را به طور مساوی و در یک خط رو به قبله قرار دهد. سنگینی بدن را روی هر دو با تقیسم نموده و به یکی تکیه نکند. بین پاهایش به اندازه انگشتان یا سه انگشت باز تا یک وجب فاصله بگذارد.
541- مستحب است در حال قیام فروتن و افتاده باشد مانند برده ای که در برابر مالک خود می ایستد . به محل سجده نگاه کند و شانه ها و دستها رل پائین بیاندازند. انگشتان دست را چسبیده به هم روی دو ران خود مقابل زانو بگذارد.
رکوع
542- رکوع در شرع: خم شدن شخص کامل الخلقه به اندازه ای است که کف دستهایش به مفصل زانوهایش برسد و آنکه دستهایش دراز یا کوتاه است به اندازه شخص کامل الخلقه می شود.
543- دستها را روی زانوها گذاشتن واجب نیست، تا آن حد که خم شد کفایت می کند.

544- رکوع به طوری که قبلاً نیز گذشت رکنی از ارکان نماز است و با زیادشدن، ترک کردن، خلل به آن وارد ساختن چه به عمد و چه به سهو، نماز باطل می شود. رکوع در نماز جماعت حکمی دارد که انشاء الله به زودی در محلش یادآوری خواهیم کرد.
545- به نمازگزار واجب است به قصد رکوع خم شود و اگر بدون قصد خم شد و به رکوع که رسید قصد کرد کافی نیست و مانند این است که رکوع نکرده است. در چنین حالی واجب است برگردد و راست بایستد. سپس به قصد رکوع خم شود.
546- پس ازرکوع واجب است بایستد و آرام گیرد و سپس به سجد ه برود.
547- هرگاه به سجده ازحال رکوع به سجده رود بدون آنکه سرش را از رکوع بلند کند و بایستد نمازش باطل است.
548- هرگاه پس از سربلند کردن از رکوع و در حال ایستادن به طورعمد آرامش و سکون پیدا نشود نماز باطل می شود، اما سهواً ایرادی ندارد.
549- واجب است پس از آرامش یافتن در حال رکوع ذکر آن رابخواند. اگر آرام نگرفته عمداً ذکر را بخواند نماز باطل است و هرگاه سهواً آرامش و ذکر را ترک کند نمازش صحیح می باشد.
550- ذکر واجب رکوع یک بار خواندن«سبحان ربی العظیم و بحمده» می باشد که به آن تسبیحه کبری می گویند یا سه بار سبحان الله گفتن که تسبیحه صغری می نامند.
551- در حال ضیق یکبار سبحان الله گفتن جایز می باشد.
552- هرگاه رکوع را از یاد برد و به سجده رفت و سجده را انجام داد نمازش باطل است.
553- هرگاه رکوع را از یاد برد و به سجده رفت ولی پیش از گذاشتن پیشانی بر محل سجده بیاد آورد بلند می شود راست می ایستد و به رکوع می رود ونماز را ادامه می دهد و چیزی بر او نیست.
554- هرگاه به قصد رکوع خم شد ولی از روی فراموشی به سجده رفت و قبل از گذاشتن پیشانی بر زمین یادش آمد بدون اینکه بخریزد به حال رکوع بر می گردد و ذکر آن را می گوید و سر از رکوع بر می دارد و سپس به سجده می رود.
555- اگر از آرام گرفتن در رکوع به جهت مرضی و علتی ناتوان باشد ولو به مقدار گفتن ذکر، ذکر رکوع را می خواند گرچه آرام نگرفته است. اگر این مقدار هم مقدور نبود ذکر را موقع رفتن به رکوع و برخاستن از آن می خواند.
556-هرکس خلقتاً مثل این باشد که در حال رکوع است چه از بدو تولد چنین شود و چه بعد از عمری، خم شدن به قصد رکوع از او ساقط است و باید با سرش به رکوع اشاره کند و اگر نه با بستن چشمهایش اشاره خواهد کرد.
557- هرگاه چنین فردی بتواند مقداری زیادتر از وضعی که دارد خم شود واجب است.
558- زیاد کردن رکوع یا خلل وارد ساختن به آن عمدی یا سهوی در موارد مختلفش نماز را باطل می کند چه نماز گزار ایستاده بخواند یا نشسته یا به پهلو و یا به پشت خوابیده.
559- وچنین است حکم آن که با سر یا با چشم به رکوع اشاره می کند.بنابراین هر کس برای رکوع دوبار چشم را ببندد یا دوبار با سر اشاره کند نمازش باطل می شود.
مستحبات رکوع:
560- تکبیر گفتن برای رفتن در حال قیام (و نه در حین خم شدن ) و بلند کردن دستها جهت «الله اکبر» گفتن، گذاشتن کف دستها به زانوها برای مردان و به بالاتر از آن برای زنان و دست راست به زانوی راست بیشتر گذاشتن ازگذاشتن دست چپ به زانوی چپ و نهادن دست با انگشتان باز روی زانوها مستحب است.

561-در رکوع مستحب است زانوها بدون خمیدگی بوده و پشت بدن مساوی (افقی )باشد نه سر به زیر و نه سربالا، دودست از دو طرف بدن بیرون نگه داشته شود گردن برابر پشت و درحال کشیده و قدمها در یک خط به فاصله سه انگشت تا یک وجب قرار گیرد.
562- مستحب است تسبیح (کبری) سه بار یا بیشتر تکرار شود ،5،7 یا 9 بار و قبل از ذکراین دعای وارده خوانده شود. «اللهم لک رکعت ولک سلمت وبک آمنت وعلیک توکلت ،انت ربی خشع لک سمعی و بصری وشعری وبشری ولحمی ودمی و مخی و عصبی و عظامی و مااقلته قدمای،غیر مستنکف ولامستکبرولامستحسر»
563- مستحب است در نماز انفرادی و موقع سرحال بودن رکوع را تا جایی که مقدور باشد طول بدهد و بعد از ذکر ،«اللهم صل علی محمد و آل محمد» بگوید.
564- گفتن «سمع الله لمن حمده» بعد از رکوع در حال ایستادن و سکون و بعد از آن خواندن «الحمدلله رب العالمین اهل الجبروت،الکبریاء والعظمه لله رب العالمین» مستحب است. دراین مسأله فرقی نمی کند نمازگزار امام باشد یا مأموم ،یا تنها خودش باشد.
مکروهات رکوع:
565- برای نماز گزار مکروه است در حال رکوع سر را بالاتر از پشت خود یا پایین تر از آن قرار دهد(برخلاف حالتی که در مستحبات گفته شد) مکروه است دستها را به دو سمت بدن بگذرد،یا کف دستها را برهم نهاده و بین زانوانش قرار بدهد، دو دست را زیر لباس چسبیده به بدن خود بگذارد و درحال رکوع قرآن بخواند.
سجده
566- سجده به این معنی است که پیشانی را به قصد تعظیم خدای تعالی بر روی زمین بگذارد.
567- در هر رکعتی دو سجده پس از رکوع واجب می باشد.
568- دو سجده با هم رکنی از ارکان نمازهای واجب و مستحب به شمار می روند ،و نماز با زیاد و کم شدن آنها وبا خللی که به آنها وارد شود باطل می شود ،خواه عمدی باشد یا سهوی یا با ندانستن وخواه نمازگزار امام باشد یا نماز خودش را بخواند .اما مأموم حکمی دارد که خواهد آمد.
569- وقتی دوسجده با هم دریک کعت زیاد شود یعنی در یک رکعت چهار سجده صورت گیرد یا بیشتر ، نماز باطل می شود.
570- همین طور اگر دو سجده با هم در یک رکعت ناقص شوند نماز باطل می شود و جبران آنها غیر ممکن است.
571-سجده از واجبات نماز است اگر عمداً زیاد شود یعنی در یک رکعت سه سجده انجام شود نماز را باطل می کند.
572- هرگاه از روی فراموشی یا سهوی سجده ای اضافه شود نماز صحیح است و نمازگزار پس از نماز دو سجده به جای می آورد.
573- هرگاه به همان نحو سجده ای کم شود نماز صحیح ولی به تدارک نیاز دارد و ان شاء الله شرح آن در مسائل سهوخواهد آمد.
سجود شرعی در نماز با چند امر تحقق می یابد:
امر اول: سجده باید با اعضای هفتگانه باشد پیشانی ،دو کف دستها، دو نوک زانوها ،دو انگشت ابهام پاها.
574- اصل در سجده با گذاشتن پیشانی است و رکنیت با آن حاصل می شود و نماز با زیاد شدن و ناقص بودن آن باطل می شود و نه با شش عضو دیگر.

575- گذاشتن شش عضو به زمین،بدون پیشانی را نمی توان سجده خواند ونماز با کم وزیاد شدن سهوی آنها باشد باطل نمی شود.
576- افضل این است که همه ی پیشانی روی زمین گذاشته شود، اگرچه مقدار یک درهم کفایت می کند.
577- هرگاه در پیشانی او زخمی یا دملی باشد در زمین یک گودی درست می کند و زخم را در داخل آن قرار می دهد و جاهای سالم اطراف آن را بر زمین می چسباند یا چنین گودی را از گل یا از چوب می سازد.
578- هرگاه از گذاشتن پیشانی بر زمین متعذر شود یا به مشقت بیفتد طرف راست پیشانی را و اگر آنهم مشکل باشد طرف چپ پیشانی را بر زمین می گذارد و هرگاه آن هم نشد چانه خود را ،و در غیر این صورت با سرش به سجده اشاره می کند و آنهم نشد ،با بستن چشم خود.
579- در خصوص دستها ، با داشتن اختیار واجب است تمامی کف روی زمین گذاشته شود و در زانوها و ابهام پاها کفایت می کند.
580- برنمازگزار واجب است درسجده تا آنجا که مقدور باشد به همه ی این اعضاء هفتگانه تکیه کند وسنگینی خود را بر زمین بیاندازد و در صورت عدم امکان نهادن آنها کافی است.
امر دوم: نهادن پیشانی بر چیزی در روی زمین است که سجده بر آن جایز باشد و هرچیزی که از زمین می روید غیر از خوردنیها و پوشیدنیها.
امرسوم: واجب است محل گذاشتن پیشانی پاک باشد. بنابراین به محل نجس یا آلوده به نجس نمی شود سجد کرد حتی اگر چه محل ِ نجس ،تر و مسری نباشد.
امر چهارم: اینکه موضع سجده با محل پا مساوی باشد وبالاتر بودن یکی از آن دو به مقدار چهار انگشت به هم چسبیده یا بیشتر جایز نیست.
581- هرگاه زمین شیب داشته مانند دامنه کوه، شیب اندک ایرادی نمی کند.
امر پنجم: مطلق ذکر در حال سجده است ولی احوط خواندن تسبیح کبری «سبحان ربی الاعلی و بحمده» و یا تسبیح صغری « سبحان الله سبحان الله سبحان الله »است.
امر ششم: آرامش و سکون است به مقداری که ذکر واجب وقت می گیرد .پس اگر ذکر را عمداً قبل از نهادن پیشانی یا پیش از آرامش و سکون بگوید صحیح نیست وهرگاه قبل از بلند شدن از سجده ،در حال طمأنینه ذکر را دوبار بگوید نمازش صحیح می باشد.
582- هرگاه سهواً ،پیش از گذاشتن پیشانی به سجده یا بدون طمأنینه ذکرگفت و بیادش نیامد مگر بعداز سربلند کردن نمازش صحیح است و اگر در سجده بیادش بیاد واجب است ذکر را دوباره بگوید.
583- هرگاه گفتن ذکر در حال سجده را فراموش کرد و بعد از سربلند کردن بیاد آورد،نمازش صحیح می باشد.
امرهفتم: حرکت ندادن پیشانی در محل سجده در موقع خواندن ذکر است واگر حرکتی عمداً یا سهواً به وجود آمد سبب بطلان است و جبران آن ممکن نیست.
امرهشتم: بلند کردن سر از سجده است و سجده شرعاً درست نمی شود مگر با آن.
مسائل:
584- به طوری که گذشت در سجده واجب است پیشانی بر روی زمین نهاده و بین خاک و ماسه و شن و سنگ تفاوتی وجود ندارد،اما درصورتی که خاک وجود داشته باشد بر بقیه ترجیح دارد.

585- سجده کردن بر معدنها مانند طلا، نقره ،مس ،آهن و سنگهای قیمتی مانند عقیق ،یاقوت و فیروزه و امثال آنها مثل زرنیخ نوره و غیره جایز نیست.
586- سجده کردن به سنگ گچ قبل ازپختن جایز است ،و بعد ازآن نه.
587- سجده کردن برخاکستر جایز نیست.
588- احتیاط این است که از سجده کردن بر آجر و سفال خودداری شود.
589- سجده کردن برکاغذ ایرادی ندارد و اگر دارای نوشته باشد پیشانی را به جاهای خالی آن می گذارد.
590- اگر نوشته با انعکاس باشد و نه با مرکب سجده بر روی آنها،ایرادی ندارد.
591- هرگاه چیزی که سجده بر آن صحیح است نباشد ، یا در حال تقیه و اندک بودن وقت به لباس کتانی سجده کند و اگر آن هم نباشد به لباس پشمی وبعد از آن سنگهای معدنی ،یخ، وبالاخره پشت دست.
592- هرگاه وقت وسیع باشد انتظار می کشد و هرگاه نماز خواند و منتظر نشد سپس چیزی که سجده برآن صحیح است پیداکرد یا محذور از بین رفت ووقت نیز باقی است نماز را دوبارمی خواند.
593- هرگاه در اول نمازش چیزی داشت که سجده بر آن جایز بودو در اثنای نماز آن را از دست داد. در صورتی که وقت وسیع باشد نماز را قطع میکند یا آن را تمام می کند و سپس با آنچه سجده صحیح باشد ، اعاده می کند،ولی در تنگی وقت به لباس کتانی ،اگرنبود به لباس پشمی و... سجده می کند.
594-واجب است بین پیشانی و جای پیشانی مانعی نباشد مانند موی سر،دامن پیراهن و لباس و غیره.
595-هرگاه پیشانی وی به گل یا غیر آن آلود باشد و بین پیشانی وجای سجده مانع شود واجب است آن را زایل کند.
596- هرگاه در حال سجده مانعی بین پیشانی و جای سجده پیدا شد مانند اینکه گوشه لباسش روی محل افتاد ،آن را می کشد تا پیشانی اش به محل سجدبرسد یا پیشانی خود را می کشد به طرف چیزی که سجده بر آن صحیح است بدون اینکه سرش را بلند کند.
597- هرگاه پیشانی را به محلی گذاشت که ازجای قدمهایش مقدار چهار انگشت چسبیده بالاتر است سرش را می کشد و به جایی می برد که سجده اش صحیح باشد،بی آنکه سرش را بلند کند.
598- بلند کردن سر در آنچه گفته شد نماز را باطل می کند.زیرا رکن را زیاد می نماید یا موجب می شود به جای دوسجده ،سه سجده،عمدی انجام شود.
599- واجب است اعضای هفتگانه در نماز در محلهای مربوطه محکم و برقرار شوند. بنابراین سجده بر جایی که ثابت نباشد«بلغزد، فرو ریزد» جایز نیست. مانند ماسه زیادیا خاکستر و بعضی از انواع خاکها زیرا آنها از زیرهم می لغزند همچنین در جاهایی که بعضی از اعضا ثابت نمی شوند. مانند بعضی از رختخوابها.
600- هرگاه پیشانی بدون اختیار بلند شود مانند اینکه نمازگزار با عجله به سجده برود یا محل سجده جور باشد واجب است نماز را تمام کند سپس آن را دوباره بخواند چه در سجده اول چنین شود و چه در سجده دوم.
مستحبات سجده:
601- تکبیر گفتن به موقع رفتن به سجده اول مستحب است وباید پس از سر برداشتن از رکوع و درحال ایستادن گفته شود ،به موقع سربرداشتن از سجده و رفتن به سجده دوم باز تکبیر گفتن مستحب است واین دو تکبیر باید در حال نشسته گفته شود.
602- در سجده مستحب است مرد دستهایش را پیش از زانوایش به زمین می گذارد و موقع برخاستن اول زانوان وسپس دستهای خود را بردارد و شکم خود را بالا نگهدارد.
603- زن مستحب است بر عکس مرد،زانوانش را پیش از دستها بر زمین بگذارد و دستها را پیش از زانوانش بردارد، در حال سجده شکم خود را به زمین رانها را به هم بچسباند و زانوانش را بلند کند.
604- مستحب است بینی ا هم بر آنچه سجده صحیح باشد بگذارد و کف دستها را با انگشتان پیوسته در برابر گوشها باز کند و در حال سجده به طرف بینی نگاه کند.
605- مستحب است مواضع هفتگانه و به خصوص محل پیشانی وپاها برابر بوده و مرفق ها از زمین بالاتر قرار گیرند و میان دو بازو و دوطرف بدن فاصله بیفتد و دستها مانند دو شهپر قرار گیرد.
606- مستحب است قبل از ذکر واجب این دعا رابخواند «اللهم لک سجدت وبک آمنت ،و لک اسلمت وعلیک توکلت وانت ربی سجده وجهی للذی و شق سمعه و بصره و الحمدلله رب العالمین تبارک الله احسن الخالقین. »
607- تسبیحه کبری «سجان رب الاعلی و بحمده»وطول دادن سجده با حفظ نشاط و رعایت حال تا آنجا که ممکن باشد ،و نشستن مرد بر روی ران چپ در حالی که پشت پای راست را به کف پای چپ می گذرد و گفتن«استغفرالله ربی واتوب الیه» مستحب است.
608- بین دو سجده در حال نشسته دعا کردن و گفتن «رب اغفرلی و ارحمنی و اجرنی و ادفع عنی،انی لما انزلت الی من خیر فقیر،تبارک الله رب العالمین» مستحب است.
609- در حال نشستن بین دو سجده مستحب است دستها را روی رانها بگذارد ودر موقع سجده پیشانی را به تربت بگذرد خصوصاً تربت حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام.
610- در حال سجده دعا کردن و خواستن حوائج دنیوی واخروی وخصوصاً طلب روزی حلال با گفتن «یاخیر المسئولین ویا خیرالمعطین ارزقنی وارزق عیالی من فضلک فانک ذوالفضل العظیم» مستحب است.
611- صلوات بر محمد و آل محمد در تمامی سجده های نماز وبازکردن دستها و تکیه به آنها به موقع برخاستن،و گفتن«بحول الله وقوته اقوم واقعد وارکع واسجد» مستحب است.
612- نشستن بعد از سجده دوم مستحب است و احوط این است که ترک نشود.
بعضی از مکروهات سجده:
613- دمیدن محل سجده ،در اثنای نماز و در حین سجده، خواندن قرآن کریم در سجده، بلندن نکردن دستها از زمین بین دو سجده و بعد از سجده دوم مثل سگ نشستن همه مکروه می باشد.
سجده های واجب و مستحب:
614- دو سجده ی سهو که تفصیل آن در محلش خواهد آمد.
615- سجده ی شکر وانشاء الله در محلش یادآوری می کنیم.
616- سجده ی واجب به موقع خواندن یا شنیدن یا گوش دادن آیات سجده در سوره های عزائم اربعه که درباره ی آنها ضمن احکام جنب و حایض مسائلی بیان شد.
617- سجده های مستحبی در یازده محل از قرآن اند وآنها عبارتند از «اعراف،رعد،نحل،مریم،بنی اسرائیل. دو جا در سوره حج ،فرقان،نمل ،ص و انشقاق»
مسائل:
618- هرکس آیه ی سجده را از اول تا آخر بدون نقص بخواند یا بشنود یا گوش بدهد بر او واجب یا مستحب است سجده کند.
619- سجده کردن پس از آیه واجب فوری است ،و با تأخیر ساقط نمی شود و شخص تا سجده نکرده تکلیف بر گردن او باقی است.
620- سجده بر کسی که آیه رامطالعه می کند یا نوشته آن را مشاده می کند یا از دل آن را می گذراند واجب نیست.
621- برای خواندن ترجمه ی آیات سجده یا شنیدن یا گوش دادن به آنها سجده واجب نیست.
622- هرگاه جنب آیه ی سجده ار بشنود یا به آن گوش بدهد سجده بر او واجب می شود و همین طور حائض و نفساء اگر چه قاری دیوانه یا بچه غیر ممیز باشد.
623- برمکلف سجده واجب می شود اگر آیه سجده رااز رادیو، تلویزیون یا ضبط صوت و امثال آن بشنود.
624- هرگاه مکلف آیه ی سجده را در سجده ی نمازیا در دوسجده سهوبشنود و یا گوش بدهد ،سجده کردن از او ساقط می شود و احوط این است که بعد از نماز یاسجده های سهو، سجده کند.
625- دراین سجده طهارت شرط نیست.
626-چنانکه ستر عورت،رو به قبله کردن نیز در این سجده شرط نیست، و به هر چیزی هم می تواند سجد کند.
627-این سجده تشهد وسلام و تکبیر ندارد.ولی احوط گفتن الله اکبر بعد از سربلند کردن از سجده است.
628- در این سجده ذکر مستحب است و واجب نیست، واجب فقط مسمای سجده است وگفتن « لااله الا الله حقا حقا لا اله الاالله ایمانا وتصدیقا لا اله الا الله عبودیه و رقا سجدت لک یا رب تعبداً و رقا لامستنکفا ولا مستکبرا بل انا عبد ضعیف ذلیل خائف مستجیر»
تشهد
629- تشهد از ارکان نماز نیست ولی از واجبات نمازهای واجب و مستحبی است،بنابراین اگر عمداً آن را اضافه یا کم کنیم نماز باطل می شود.
630- اگر سهواً در نماز واجب تشهد اضافه شد دو سجده سهو پس از نماز به جای می آورد.
631- تشهد در هر دو رکعتی ،یک بار بعد از سر برداشتن از سجده دوم رکعت دوم واجب است و در نمازهای سه رکعتی و چهار رکعتی دوبار اجب است. ولی بعد از رکعت دوم ،دومی بعد ازسر برداشتن از سجده ی دوم آخرین رکعت.
632- هرگاه تشهد اول را فراموش کرد و بلند شد و قبل از رکوع بیادش آمد، می نشیند و تشهد می گوید و نمازش را ادامه می دهد و پس از نماز به جهت زیادی قیام دو سجده ی سهو به جای می آورد.
633- هرگاه فراموش کرد و بیاد نیاورد مگر در رکوع یا بعد از آن ،پس از پایان نماز یعنی بعد از سلام ،تشهد از یاد رفته را به جای آورده وسپس دو سجده ی سهو می کند.
634- در تشهد می گوید: «اشهد ان لااله الا الله ،وحده لاشریک له،واشهد ان محمداً عبده ورسوله،اللهم صل علی محمد و آل محمد» واین کوتاهترین تشهد است و تشهدهای طولانی وجود دارد که در کتابهای مفصل آمده است.
635- جایز نیست در ترتیب تشهد خلل وارد کند،بلکه باید به همان صورتی که در مسأله قبلی گفته شد بخواند.
636- اگرتشهد دوم از یادش رفت و به یادش نیامد مگر بعد از سلام گفتن،تشهد رامی گوید وبعد ازآن سلام را می خواند و به جهت زیادی سلام دوسجده ی سهو به جا می آورد.
637- در تشهد به مقدار ذکر واجب است با طمأنینه بنشیند و موالات بین حروف و کلمات را رعایت کند،چنانکه واجب است با زبان عربی صحیح ادا شود وخلل وارد کردن به طور عمدی دراین واجبات نماز را باطل می کند.
مستحبات تشهد:
638- در تشهد مستحب است بعد از «اللهم صل علی محمد وآل محمد » بگوید «السلام علیک ایها النبی ورحمه الله وبرکاته»
639- برای مردان و زنان مستحب است در حال تشهد به طوری بنشینند که در مابین دو سجده گفتیم.(روی ران چپ نشسته و پشت پای راست را روی کف پای چپ بگذارند»
640- مستحب است قبل از شروع به ذکر تشهد «بسم الله و بالله و الحمدلله و خیرالاسماء کلها لله» بگوید و بعد از تشهد «وتقبل شفاعه فی امته ارفع درجته وقرب وسیلته»
641- مستحب است درحال تشهد و مطلقاً حین نشستن در نماز دستها را با انگشتان بسته روی رانها قرارداده و به من دامن خود نگاه کند.
سلام
642- نمازگزار از نماز بیرون نمی رود و از آن جدا نمی شود مگر با سلام گفتن،و با آن حلال می شود هرچه با تکبیره الاحرام شده شود.
643-سلام از ارکان نماز نیست بلکه از واجبات آن می باشد.
644- در سلام شرایطی است که در دیگر اجزاء نماز وجود دارد . بنابراین هرکس عمداً یکی از شرطها را ترک کند یا خللی در آنها وارد سازد نمازش باطل است و اما سهواً قابل جبران است.
645- سلام دارای دوصیغه است: اولی - «السلام علینا و علی عبادالله الصالحین» و دومی- «السلام علیکم و رحمه الله و برکاته » .نمازگزار بیرون می شود با هرکدام که بخواهد و بطوری که (در مسأله 638 گفتیم،گفتن «السلام علیکم ورحمه الله و برکاته» مستحب می باشد.
646- هرگاه اولی را اختیار کرد و خواست،با آن از نماز بیرون شود احوط است که دومی را ترک کند.
647- در سلام واجب است آنچه در دیگر اجزاء نماز واجب است مانند طهارت ،روبه قبله نشستن ، طمأنینه ، موالات ،ادای حروف از مخارج آن و صحت حرکات آخر کلمات و جزم و سکون آنها. هم چنانکه به مقدار ذکر واجب است نمازگزار بنشیند.
648- هرگاه قبل از سلام، بعضی از مبطلات نمازخواه عمداً یا خواه سهواً از او سر بزند نماز باطل می شود و باید آن را دوباره بخواند.
649- امام و مأموم و آنکه تنها نماز می خواند در سلام اول ائمه معصومین و پیامبران بزرگوار علیهم السلام و کرام الکاتبین و فرشتگان را از خاطر می گذرانند.
650- امام در سلام دوم، نمازگزاران و کرام الکاتبین رااز نظر می گذراند و با انتهای چشم خود به راست،و چپ اشاره می کند و مأموم امام و نمازگزاران و کرام الکاتبین را در نظر می گیرد وبا چشم خود به آنها اشاره می کند.

651- ایرادی ندارد پسنماز سلام دیگری را بدهد برای کسانی که در سمت چپ اوقرار گرفته اند.
652- نماز گزار تنها در سلام دوم پیامبران و اولیاء و بندگان شایسته خدا را در نظر می گیرد و سپس در راست و چپ خود به کاتبان اعمال آدمی اشاره می کند.
قنوت
653- قنوت در نمازهای واجب و مستحب ، مستحب مؤکد است.
654- استحباب قنوت در نمازهای جهری ،به خصوص در نماز صبح تأکید دارد.
655- همین طور در روز جمعه تأکید شده است،همچنین در نماز وتر.
656- ترک نکردن قنوت احوط است ،خصوصاً در نمازهای جهری.
657- محل قنوت رکعت دوم بعد از خواندن حمد و سوره و قبل از رکوع ویکبار است مگر در نمازهای آیات ،وتر وعیدین (فطر و قربان)
658- هرکس قنوت را از یاد ببرد داخل در رکوع شود آن را بعد از رکوع به جای می آورد و اگر قبل از رسیدن به رکوع و حین رفتن به آن به یادش آید بر میگردد و قنوت می گیرد و اگر در سجده بیادش آید یا بعد از سجده،آن را پس از پایان نماز در حال نشسته و رو به قبله می خواند و اگر عمداً آن را ترک کرد قضا نمی کند.
659- بهترین ذکر قنوت کلمات فرج است «لااله الا الله الحلیم الکریم،لا اله الا الله العی العظیم،سبحان الله رب السموات السبع ورب الارضین السبع،ومافیهن ومابینهن و رب العرش العظیم وسلام علی المرسلین والحمدلله رب العالمین» و بهترین دعا نیز «اللهم اغفرلنا وارحمنا واعف عنا فی الدنیا و الاخره انک علی کل شی ء قدیر» می باشد.
660-دعاهایی که از ائمه سلام الله علیهم وارد شده زیاد است وهرکدام را بخواهد می خواند،و می تواند هر ذکر یا دعایی را بگوید واز خدای منان و مهربان طلب کند.
661- در قنوت قرائت قرآن جایز است بلکه ارجحیت دارد هرگاه مشتمل بر دعا باشد مانند «ربنا آتنا فی الدنیا حسنه و فی الاخره حسنه و قنا عذاب النار ،ربنا وآتنا ما وعدتنا علی رسلک ولا تخزنا یوم القیمه انک لا تخلف المیعاد ،ربنا لا تزع قلوبنا بعد اذهیتنا وهب لنا من لدنک رحمه انک انت الوهاب»
662- مستحب است قنوت را با صدای بلند بخواند . اگر پشنماز باشد یا تنها ،واگر پسنماز باشد بایستی آهسته بخواند.
663- طول دادن قنوت استحباب دارد و در حدیث است که «اطولکم قنوتا فی دار الدنیا اطولکم راحه یوم القیمه فی الموقف» آنکه در دنیا قنوتش طولانی تر است، در روز قیامت در محل ایستادن راحتی وی طولانی تر می باشد.
664- آنکه دعا می کند و از قاضی الحاجات نیاز خود را می طلبد سزاوار است در قنوت و غیر آن دعای خود را با صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم شروع و با آن خاتمه دهد،زیرا صلوات یاری می کند دعایش مستجاب و حاجتش بر آورده شود.
665- در قنوت دعا کردن مؤمنین و مؤمنات ، مسلمین و مسلمات ، مردگان و زندگان آنها و بردن نام هرکسی که بخواهد جایز است.
666- لعن کردن ظالم ، دشمن و نفرین ایشان به خصوص لعن و نفرین دشمنان آل بیت علیهم السلام و منکرین فضایل و مناقب آن بزرگواران جایز است.
667- دعا کردن درقنوت به غیر زبان عربی نیز جایز می باشد.
668- تکبیر گفتن پیش از قنوت با دست بردن به کنار گوشهاجایز است سپس آنها را انداخته و به روی صورتش بلند می کند به طوری که کف دستها به طرف آسمان بوده و انگشتان چهار گانه به هم پیوسته باشند.
669- قنوت در موقع تقیه ساقط است. همچنین تنها دست بلند کردن ساقط می شود اگر ممکن باشد قنوت را به صورت آهسته به جا آورد.
670- در حال قنوت مستحب است به جلو صورتش نگاه کند.
671- نماز زن، در واجبات و مستحباتش مانند نماز مرد است ،مگر در مسائلی که در بعضی از حالات حکم آنها،با هم فرق می کند و گذشت.
تعقیبات
672- تعقیب بعد از نمازها مستحب مؤکد است و آثار مادی و معنوی زیادی دارد به طوری که در خبر آمده است «التعقیب ابلغ فی طلب الرزق من الضرب فی البلاد» تعقیب برای روزی در آوردن رساتر از مسافرت در شهرها است.

673- وقت تعقیب بعد از سلام نمازهای واجب بدون اینکه فاصله ایجاد شود، یا محل خود را ترک کند بلکه از جای نماز خود منحرف نشود.
674- اولین تعقیب بعد ازسلام نمازهای واجب و نافله ،سه بار الله اکبر گفتن است.
675- افضل تعقیبات تسبیح حضرت زهرا سلام الله علیهاست . حضرت صادق فرمود: «تسبیح حضرت زهرا در هرروز ،دنبال هر نمازی برایم محبوتر از هزار رکعت نماز در روز است» ودرخبر دیگر آمده است: ( خدا با سپاسی پرستیده نشده است که بهتر ازتسبیح حضرت زهرا سلام الله علیها باشد و اگر چیزی بهتر از آن وجود داشت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به حضرت فاطمه عطا می فرمود.
676- طرز آن چنین است که سی و چهار بار الله اکبر و سی وسه بار الحمدلله،وسی وسه بار سبحان الله بگویی.
677- هرگاه در تعداد تکیبره الاحرانم یا تحمید، یا تسبیح شک کرد بنا را بر کمتر می گذارد.
678- مستحب است که تسبیح را از خاک قبر مطهر امام حسین علیه السلام درست کنند و در خبر آمده که در دست مرد تسبیح می گوید گرچه او غافل باشد یا تسبیح نگوید.
سجده ی شکر
679- سجده ی شکربعد از هر فریضه بلکه پس از هر نمازاستحبابی نیز مستحب است.
680- سجده شکر در حالات واوقات مختلف، مانند شفا یافتن از مرض ،رسیدن به امنیت،نجات از سختی و گرفتاری ،توفیق ادای واجب یا مستحب ، انجام کار خوب یا اجتناب از کار ناشایست یا تجدد نعمت و از بین رفتن بلا و ناراحتی مستحب می باشد.
681- افضل به جای آوردن دو سجده ی شکر و فاصله دادن بین آنها با نشستی کوتاه است یا با به خاک مالیدن طرفین صورت یا پیشانی و یک سجده کوتاه کافی است.
682- در سجده شکر واجب است دستها و بازوهای خود را بر زمین فرش کند و سینه وشکم خود را به زمین بچسباند و دوطرف صورت و پیشانی را برخاک بمالد.
683- مستحب است محل سجده را پس از سر برداشتن ، با دست مسح کند و آن را به صورت و سینه و قسمت جلوی بدن بمالد.
684- در سجده ی شکر طاهر بودن ، پوشیدن بودن عورتین، گفتن ذکر شرط نیست، بلکه مجرد گذاشتن پیشانی به زمین به نیت سجد شکر کافی است.
685- در سجده ی شکر مباح بودن مکان،مانند سایر اعمال شرط است.
686- گفتن ذکر در سجده شکرمستحب است و حداقلش این است که سه بار شکراً شکراً شکراً،یا شکراً لله بگوید.
687- برای این سجده دعاهایی طولانی و کوتاه و مختصری وارد شده که در کتایهای مفصل یاد آوری شده است.
688- سجده برای تعظیم آفریدگار و تواضع وفروتنی و اظهار خواری در برابر اوست و طول دادن آن از برترین عبادتها و شریفترین اعمال و از بزرگترین سنت های پیامبران و اولیای الهی است، وازامیر مؤمنان روایت شده که: هیچ کاری بر شیطان سخت تر نیست که فرزند آدم را در حال سجده ببیند ،زیرا، او از فرمان الهی که سجده بود سر برتافت ولی این فرمان الهی را اطاعت کرد و نجات یافت.
صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام
689- صلوات بر محمد وآل محمد هر موقع که نام آن پیامبر بزرگوار ذکر شود مستحب است.
690- هرکس یکی ازاسامی او (احمد یا محمد) صلی الله علیه و آله و سلم را بنویسد بدون استفاده از رمز (ص یا صلعم) با زبان و با کتابت بر آن بزرگوار واهل بیت او صلوات بفرستد.
691- همین طور بنابر احتیاط صلوات بفرستد هرگاه یکی از القاب و کنیه های آن حضرت را یاد کرد یا شنید یا نوشت.
692- حکیم الهی شیخ علی نقی احسائی درکتاب منهاج السالکین با اسناد زیادی ازآن حضرت صلی الله علیه وآله وسلم نقل کرده که فرمود: «اگر من پیش کسی یاد شوم واو بر من صلوات نفرستد به دوزخ وارد می شود و خدا وی را براند» و در روایت صحیح از زراره از امام باقر علیه السلام در باب اذان نقل شده که فرمود : از اذان برتو کفایت نمی کند مگر آنچه آن را بر خودت بشنوانی و الف و ها را واضح اداء کن و به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هر موقع او را یاد کردی یا کسی او رایاد کرد در اذان و غیر اذان صلوات بفرست. و روایت شده که از پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله از معنای «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی...» سؤال شد فرمود :«این موضوع از علم مکنون است و اگر شما از من نمی پرسیدید به شما خبر نمی دادم. خدای تعالی دو فرشته را برای من مؤکل کرده است. نزد هیچ مسلمانی یاد نشوم که بر من صلوات بفرستد الا اینکه بر او می گویند: خدایت بیامرزد و خدا و فرشتگان او آمین می گویند و نزد هیچ مسلمانی یاد نشوم که بر من صلوات نفرستد الا اینکه بر او می گویند: خدایت نیامرزد و خدا و فرشتگان او آمین می گویند.
تذکر مهم:
صلوات براو صلی الله و علیه وآله وسلم، بدون ذکر آل وی صلوات بریده است و پذیرفته نمی شود و به درگاه الهی نمی رسد. با اسناد معتبر از آن بزرگوار آمده که فرمود: «برمن صلوات بریده نفرستید، عرض کردند،یا رسول اله صلوات بریده چیست؟ فرمود: «اینکه بگوئید اللهم صل علی محمد بلکه بگوئید اللهم صل علی محمد و آل محمد»
حضرت صادق علیه السلام شنید مردی می گوید: اللهم صل علی محمد،حضرت به او فرمود: آن را نبر و در حق ما ستم نکن.بگو: (و آل محمد) . از امام صادق علیه السلام آمده که روزی رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم به علی علیه السلام فرمود: آیا به تو مژده ندهم؟ عرض کرد: بلی ،پدر و مادرم فدای شما بدرستی که تو همیشه مژده دهنده ی هر خیری هستی ،فرمود: جبرئیل همین الان موضوع جالبی را به من خبر داد، علی علیه السلام عرض کرد یا رسول اله چیست آنچه به شما خبر داد؟ فرمود: خبر داد که مردی از امت من هرگاه بر من صلوات بفرستد و دنبال صلوات بر من، اهل بیت مرا بیاورد درهای آسمانها بر روی او گشوده شود و فرشتگان هفتاد صلوات بر او بفرستد و اگرچه گناهکار و خطاکار باشد، سپس گناهان او مانند ریختن برگ درختان می ریزد و خدای تبارک و تعالی می گوید: لبیک ای بنده ی من ، و سعدیک و به ملائکه خود می فرماید:ای فرشتگان وقتی شما صلواتی بر او می فرستید، من هفتصد صلوات می فرستم و هرگاه بر من صلوات بفرستد واهل بیت مرا در صلوات بر من نیاورد بین او و بین آسمانها هفتاد حجاب قرار می گیرد و خدای تعالی می فرماید لا لبیک و لا سعدیک ای فرشتگان من، دعای او را بالا نبرید. مگر اینکه بر پیامبرم، اهل بیت او را ملحق سازد. صلوات او در پشت حجاب می ماند تا اهل بیتم را بر من ملحق سازد. واز ابوبصیر از حضرت امام صادق علیه السلام روایت است که فرمود: وقتی نام ویاد پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آمد برایش صلوات زیاد بفرستید زیرا هرکس یک صلوات به پیامبر و آل او صلی الله علیه و آله و سلم بفرستد خدای تعالی به او هزار صلوات در هزار صف ازفرشتگان می فرستد و چیزی از آنچه خدای تعالی آفریده باقی نمی ماند مگر اینکه به این بنده خدا صلوات می فرستد.
پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم فرمود: هرکس بر من صلوات بفرستد و بر اهل بیتم صلوات نفرستد بوی بهشت را نیابد وحال آنکه بوی بهشت در فاصله ی راه پانصد ساله قابل استشمام است و رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود هرکس بگوید: صلی الله علی محمد و آله خدای تبارک وتعالی می فرماید: صلی الله علیک، بنابراین آن را زیاد بگوئید صلی الله علی محمد و بر آل اوصلوات نفرستد بوی بهشت را نشنود، در صورتی که بوی بهشت از راه پانصد ساله استشمام می شود.



منبع : كتاب احكام الشريعه جلد 2