قبله:
قبله ی ما مسلمانان و شیعیان کعبه ی مشرفه است که در مکه ی مکرمه معروف قرار دارد و آن را خانه خدا می نامند.
208- کعبه از چهار طرف به شمال و جنوب و شرق و غرب محدود است ولی در بالا و پائین محدود نیست و در فضا تا بالای آسمان و در روی زمین تا مرکز کره ادامه دارد.
209- در این دو جهت به مقدار سطح کعبه محترم بوده و قبله عموم جهانیان می باشد.
210- کعبه قبله ی افراد نزدیکی است که آن را می بینند و قبله ی افرادی که از آن دورند.
211- برای کسانی که نزدیک اند و می بینند و امثال ایشان روبرو ایستادن به خود کعبه واجب است. و اما کساین که دورترند واجب است به قبله رو کنند. بنابراین هرکس در نمازش عالماً و عابداً از قبله منحرف شود نماز او باطل است، خواه بر عکس قبله بایستد یا به طرف راست و چپ.
212- ادای نماز واجب در داخل کعبه جایز نیست مگر هنگام ناچاری. ولی خواندن نمازهای نافله در داخل کعبه در حال اختیار هم ایرادی ندارد.
213- علم رساندن به خود کعبه واجب است بر کسی که نزدیک آن باشد و به سمت آن برکسی که از آن دور باشد.
214- ظن و گمان به قبله کفایت نمی کند مگر در ناتوانی از تحصیل علم و یقین.
215- ظن از گواهی دوشاهد عادل و عارف حاصل می شود.
216- به طوری که محراب مسلمانان و قبور ائمه معصومین علیهم السلام وقبور سایر مسلمانان موجب ظن می شود.
217- نشانه هایی که از اهل بیت عصمت سلام الله علیهم رسیده یا اماراتی که اهل فن نصب کرده اند همه موجب حصول ظن است و جایز است به آنها اعتماد کرد.
218- هرگاه علم ویقین حاصله بر خلاف وسائل ظن آور باشد علم و یقین را مقدم می دارد و بر آن عمل می کند.
219- هرگاه برای مکلف ظن حاصل شود برعکس آن ظنی که علامات وامارات نشان می دهد ونتواند یکی از ظنها را ترجیح دهد دونماز می خواند یکی را به سمتی که ظن می کند ویکی را به جهتی که علامات و امارات نشان می دهند.
220- هرگاه از تحصیل علم و گمان ناتوان باشد و حتی در تشخیص جهت قبله دچار حیرت شود.ونتواند به چیزی اعتماد کند تاآخر وقت انتظار می کشد اگر از حصول علم یا ظن نا امید شد یکی از جهات را اختیار نموده و نماز می خواند.
221- اگر برای انتظار آخر وقت مانعی باشد هرگاه نماز برایش ممکن شود جهتی را اختیار نموده و نماز می خواند.
222- مشهور این است که در حال ناتوانی از تحصیل علم و ظن، دو خط عمود بر هم (+) بر روی زمین می کشد و بنا احتیاط به هر چهار جهت نمازی می خواند .
223- هرگاه بخواهد ظهر یا عصر یا مغرب و عشاء را بخواند ،برابر است که به هر جهت هر دو تا را بخواند یا ظهر و مغرب را به چهار جهت بخواند و سپس عصر و عشاء را همین صورت بخواند.
224- این حکم موقعی است که وقت وسیع باشد وگرنه به سه جهت نماز می خواند و در کمتر به یک جهت، در این صورت جهت یا جهتهایی انتخاب می کند که ظن دارد و در غیر این حالت به هر جهتی که می خواهد.
225- هرگاه یقین کند که این جهت قبله نیست از آن جهت اعراض می کند و به سه جهت می خواند، واگر به دوجهت یقین کند از آنها اعراض می کند.
226- کسی که نشسته نماز می خواند به علت ضعف و ناتوانی یا به علت مریض بودن واجب است مثل ایستاده ها رو به قبله بخواند.
227- کسی که به ایستادن و نشستن قادر نیست به جانب راست خود می خوابد طوری که صورت و قسمتهای جلو بدنش به سمت قبله باشد و اگر نتواند به سمت چپش می خوابد.
228- هرگاه از خوابیدن به هر دو صورت که گفتیم ناتوان باشد به پشت می خوابد طوری که کف پاهایش بر سمت قبله قرار گیرد.
229- حکم دیگر نمازهای واجب حکم نمازهای پنجگانه است در آنچه گفته شد و در احکامی که خواهیم گفت.
حکم انحراف از قبله:
230- انحراف از قبله یا عمدی است یا از روی خطائی که از ظن یا جهل یا فراموشی ناشی شده است . این خطا در اثنای نماز معلوم می شود یا بعد از نماز .انحراف به عکس قبله بوده یا به سمت راست چپ یا مابین راست و قبله و یا مابین قبله و چپ. هرکدام از این فروغ حکمی دارد که در ضمن مسایلی یادآوری می کنیم:
231- اگرانحراف از قبله عمدی باشد حکم آن همان است که در مسایل قبلی گفتیم، نماز در تمامی صورتهایش باطل می شود و اعاده در وقت و قضا در خارج وقت واجب می شود.
232-هرگاه انحراف از قبله از خطا در ظن او حاصل می شود و خطایش در اثنای نماز معلوم شود و انحراف بین قبله و راست یا ما بین قبله و چپ باشد در این صورت بدون انجا دادن واجبی از واجبات نماز به سمت قبله می ایستد و نمازش را تمام می کند و نیازی به اعاده نبوده و نمازش صحیح می باشد.
233- همین طور نماز صحیح است اگر انحراف ناشی از خطا در ظن و مقدار انحراف به قدری اندک باشد که به چپ وراست قبله نرسد و خطایش پس از نماز معلوم شود.
234- هرگاه انحراف ناشی از خطا در ظن باشد و انحراف به مقدار راست قبله و یا چپ قبله صورت بگیرد و پس از نماز معلوم گردد در این صورت با باقی بودن وقت نماز را اعاده می کند و درخارج وقت قضای آن واجب نیست.
235- هرگاه خطا در دو مسئله بالا در اثنای نماز معلوم شود اگر وقت وسیع و لو به مقدار یک رکعت باشد نماز را بر هم می زند و آن را از نو می خواند ،و اگر وقت اندک باشد پس از رو کردن به قبله آن را تمام می کند و سپس آن را قضا می کند.
236-هرگاه خطا در دو مسئله بالا در اثنای نماز معلوم شود اگر وقت وسیع و لو به مقدار یک رکعت باشد نماز را برهم می زند وآن را از نو می خواند، واگر وقت اندک باشد پس از رو کردن به قبله آن را تمام می کند و سپس آن را قضا می کند.
237- هرگاه انحراف ناشی از جهل در حکم یا به جهت فراموشی باشد یعنی نمی دانست انحراف از قبله نماز را باطل می کند، یا می دانست ولی فراموش کرد نمازش باطل است، خواه به عکس قبله باشد یا به راست آن و یا به چپ آن پس واجب است اعاده کند.
238-در این مسأله حتی اگر انحراف به سمت راست یا چپ هم نباشد بر حسب احتیاط اعاده نماز واجب است اما اگر انحراف جزئی و اندک باشد ایرادی ندارد.
239-هرگاه مراعات قبله را فراموش کند نه حکم را و خلافش در اثنای نماز یا بعد از آن روشن شود حکمش در فروعاتی که ذکر شد حکم کسی است که خطا کرده است.
240-همین طور در تمامی فروعات در حکم خاطی است کسی که در یافتن سمت قبله متحیر شده و به جهت ضیق وقت جهتی را اختیار کرده و نمازی خوانده است یا کسی که مراعات قبله را فراموش کرده است.
241- هرگاه شخص موثق و آگاهی ، متحیر را به جهتی از جهات راهنمایی کند واز راهنمایی او ظنی حاصل شود بر او واجب است به همان جهت نماز بخواند.
242- هرگاه با اجتهادش برای جهتی به ظنی برسد و باخبر شخص موثقی برای جهت دیگر ظنی حاصل شود به ظنی عمل می کند که قوی تر است، ودر غیر این صورت اگر هر دو ظن با هم برابری کنند احوط این است که به هر دوجهت نماز بخواند.
243- اعتماد کردن به خبر صاحب خانه اشکال دارد مگر موقعی که عارف وآگاه باشد که در این صورت اگر ظن حاصل شود اعتماد کردن ایرادی ندارد.
244- هرگاه پس ازحصول ظن به جهت معلومی نماز خواند و سپس ظنش نسبت به سمت دیگری قوی و عوض شود، اگر نمازش به عکس جهت دوم صورت گرفته در داخل وقت اعاده می کند و درخارج وقت قضا می کند و اگر به راست یا چپ جهت دومی بوده بنابر احتیاط در داخل وقت اعاده می کند و درخارج وقت قضا ندارد.
245- در تعیین قبله، در اموری که تکرار امکان ندارد مانند ذبح و نحر و دفن و حال احتضار احوط قرعه کشیدن است، گرچه تکلیف متحیر به طوری که از آثار و اخبار استباط می شود اختیار می باشد.
246-هرگاه نمازگزار تنها با صورتش و نه قسمتهای جلو بدن به عکس قبله منحرف شود یعنی صورتش را از قبله برگرداند نمازش باطل، و اعاده آن واجب می شود ولی اگر به سمت راست و چپ توجه کند چیزی بر او نیست، و احتیاط راه نجات است.
247- توجه کردن در حال نماز به چپ و راست کراهت دارد.
مسایل متفرقه:
248- به هنگام ناچاری خواندن نمازهای واجب درحال راه رفتن ودرحین سوار بودن جایز است، مانند حال ترس ، بارش برف و باران و بر حسب ناچاری در این مورد نمازگزار تکبیره الاحرام را رو به قبله می گوید و به موقع رکوع و سجود با اشاره ی سر به جا می آورد.
249- خواندن نمازهای مستحبی ، در حین راه رفتن ودرحین سوار بودن ،در حال اختیار، در سفر و در حضر جایز است، و رو به قبله بودن به موقع تکبیره الاحرم و رکوع و سجود مستحب است.
250- ذبح ونحر عمدی به سمت غیر قبله حرام است و همچنین است اگر جاهل باشد یعنی نداند رو به قبله کردن حیوان در حال ذبح ونحر واجب است.
251- هرگاه ذبح کننده و نحر کننده قبله را نداند یا آن را فراموش کند یا حکم روبه قبله را نداند یا هم قبله وهم حکم روبه قبله را نداند ذبیحه آنها حرام نمی باشد.
252- هرگاه حیوانی به چاهی یا به جای تنگی بیفتد و بیرون آوردن آن یا رو به قبله کردنش ممکن نشود دراین صورت ذبح و نحرش اشکالی ندارد و حرام نیست.
253- احوط این است که قسمتهای جلوی بدن حیوان به هنگام ذبح اختیاری رو به قبله قرار گیرد، مانند خوابیدن مریض در حال نماز یا مانند میت در لحد.
254- به طور مطلق رو به قبله نشستن مستحب است به خصوص موقع تلاوت قرآن ، خواندن تعقیبات نمازها ، دعا، ذکر و سجده های شکر و سجده تلاوت آیات سجده از قرآن .
255- استقبال و استدبار قبله در حال جماع و حین پوشیدن شلوار مکروه است.
تحدید قبله:
256- قبله ی نجف اشرف ، کربلای معلی و کاظمین ، بغداد ، تبریز، اسکو، اردبیل، مراغه، سنندج، هشترخان، وشهرهایی که در طول و کنار آنها واقع هستند تقریباً با کمی انحراف به طرف مغرب به سمت جنوب می باشد: (این انحراف ا 14 درجه تا 20 درجه در تغییر است)
257- سامرا، موصل، سلیمانیه،خوی،ماکو،ارومیه،تفلیس،و قسمتهای شمالی عراق و نواحی شرقی ترکیه امثال باطوم ، ارضروم، با انحراف خیلی کم به سمت مغرب به سمت جنوب می باشد.
258- قبله ی کوت العماره ،همدان ، رشت ،قزوین ، زنجان و کرمانشاه و شهرهای حوالی آن جهت جنوب است، ولی انحرافش به سمت مغرب بیش از شهرهایی است که (در مسأله 256) گفتیم.
259- انحراف قبله عماره ، اهواز ،بروجرد ، و حوالی آنها بیش از انحراف دسته سوم (مسأله ی 258) می باشد.
260- انحراف قبله کویت، تهران ، قم، آبادان ، خرمشهر، استر آباد و قسمتهای شرقی مازندران ، بیشتر از آن است که یاد آوری شد(بین 30درجه تا 40 درجه)
261- قبله طوس (مشهد حضرت امام رضا علیه السلام) ،اصفهان،بندر بوشهر،شیراز ، هرات،مرو، تاشکند، و شهرهای مرکز ازبکستان، تاجیکستان ، تقریباً بین جنوب و مغرب (45 درجه) می باشد.
262- قبله ی سمنان، دامغان ، شاهرود ، سبزوار ، گنبد قابوس ، بجنورد ، قوچان ، شیروان ، بین طوس و تهران قرار دارد و هر چه به طوس نزدیکتر شود انحرافش به مغرب بیشتر می شود.
263-قبله ی احساء و قطیف و بحرین و کرمان و بمپور و بندر عباس و سیستان و قطر و دبی و کابل بین جنوب و مغرب می باشد ولی انحراف آنها به مغرب بیشتر است.
264-قبله احساء و قطیف وبحرین وکرمان و بمپور وبندرعباس و سیستان و قطر ودبی و کابل بین جنوب و مغرب می باشد ولی انحراف آنهابه مغرب بیشتر است.
265-لاهورو کشمیر ، قسمتهای شمالی پاکستان انحرافش بیشتر به سمت جنوب می باشد.
266- قبله کلکته ،کچرات قسمتهای جنوبی پاکستان غرب تقریباً به جهت مغرب است.
267- قبله ی اندونزی، سیلان، بلاد جنوبی شبه جزیره دکن هند، وقسمتهای شمالی استرالیا و قسمت عمده ی جزایر اقیانوسیه به سمت مغرب است با انحراف به جهت شمال.
268- قبله ی بلاد مرکزی حضرت موت و بلاد جنوبی استرالیا بین شمال ومغرب است.
269- قبله ی عدن ، صفا و صومالی ،وجزیزه ماداگاسکار جهت شمال است با انحراف اندکی به سمت مغرب.
270- قبله ی بلاد جنوبی سودان واواسط آفریقا(کنگو،دامارا وانگولا) با تفاوتهایی اندک بین شمال و مشرق است.
271- قبله ی آنکارا واواسط ترکیه وغرب سوریه، بلاد فلسطین و لبنان و قبرس سمت جنوب است با انحرافی اندک به مشرق وتفاوت کمی فیمابین آنها.
272- قبله ی استامبول، ازمیر،رمانی ، بلغارستان به سمت جنوب ومشرق است و انحراف به سمت مشرق آن بیشتر می باشد.
273- قبله ی یونان ، یوگسلاوی ، برلین و تقریباً هامبورگ، مانند بلاد گذشته است با انحراف بیشتر به مشرق.
274- بخشهای شمال غربی مصر، لندن ، پاریس، سویس، ایتالیا، بلژیک ، هلند مابین جنوب و شرق است و با تفاوتهایی به جنوب انحراف دارند.
275- قبله بلاد جنوبی مصر و تقریباً لیبی به سمت مشرق می باشد.
276-قبله بلاد شمالی سودان ، و جزیره کوبا در آمریکای مرکزی و بخش میانی مکزیک سمت مشرق می باشد.
277- قبله ی تونس ، الجزایر،مراکش ، کانادا و بلاد جنوب اسپانیا و پرتغال و کانادا بین مشرق و قبله لندن است(274) .
278-اهل شهرهای شمال غربی آمریکا (سرزمین آلاسکا) می توانند بی هیچ تفاوتی به جهت مشرق یا مغرب توجه کنند با انحرافی به سمت جنوب.
279-قبله ی حبشه (آدیس آبابا) دارالسلام، زنگبار ، موزامبیک جهت شمال می باشد.
280- قبله ی دول متحده ی آمریکا به سمت مشرق است با انحرافی به سمت جنوب ولی کمتر از انحراف کانادا و آلاسکا و با تفاوتهایی که بین خود دارند ،بلاد جنوبی انحراف کمتر از بلاد شمالی دارند.
281- قبله ی نقاط جنوبی آمریکای جنوبی مابین شمال و مشرق است و هرچه قدر به سمت شمال نزدیک می شود به سمت مشرق انحراف بیشتر می شود. واما در بلاد شمالی و جزیره هائیتی تقریباً رو به شرق می باشد.
توضیح:
هرگروه از شهرها و آبادیهای مذکور در یک ردیف، اغلب دارای درجات انحراف متفاوتی هستند، ولی این تفاوتها نزد شارع مقدس اسلام مورد اغماض و چشم پوشی است، و آیه شریفه ی (فولوا وجوهکم شطره یعنی: صورتهای خود را به سمت آن برگردانید) و روایت وارده از معصوم علیه السلام ، به سهولت امر دلالت دارند برای کسانی که دورتر از کعبه معظمه هستند، و توجه کردن به سمت قبله و جهت آن کفایت می کند بخصوص که غالب مکلفین قاصرند.
مسائل گوناگون در سقوط استقبال قبله:
282- در داخل کشتی در حال حرکت رو به قبله نیت کرده و با تکبیره الاحرام به نماز وارد می شود ، هرچه کشتی از مسیرش انحراف پیدا کند نمازگزار از قبله منحرف خواهد شد در این صورت هر قدر ممکن باشد به قبله رو می کند، و در صورت عدم امکان استقبال ساقط می شود.
283- حکم نماز در هواپیما و قطار مانند حکم نماز در کشتی است.
284- هرگاه فکر می کند این وسیله نقلیه به بندری یا ساحلی، یا ایستگاهی یا فرود گاهی یا قرارگاهی خواهد رسید و برای خواندن نماز وقت خواهد داشت منتظر رسیدن به آنجا باشد.
285-هرگاه در کشتی و مانندآن نمازبخواند در صورتی که می داند به قرارگاهی خواهد رسید، و پس از نماز و قبل از تمام شدن وقت به ساحل برسد بر او واجب است نماز را اعاده کند، بلکه اگر در این قرارگاه تنبلی کند و نماز را دوباره نخواند واجب است آن را قضا نماید.
286- هرگاه نماز بخواند در حالی که از رسیدن به چنین قرارگاهی درداخل وقت ناامید است، وسپس به قرارگاهی برسد نمازش صحیح است ، و اگر بخواهد عمل به احتیاط کند در داخل وقت اعاده می کند.
287- هرگاه درمحل وسیع غصبی باشد و وقت هم اندک باشد به قبله رو می کند و وارد نماز می شود و با عجله در حال نماز خواندن بیرون می رود و در این صورت استقبال قبله ساقط می شود،زیرا مکلف به بیرون رفتن از محل غصبی است مگراینکه محل خروجی سمت قبله باشد.
288- همچنین استقبال قبله از کسی که در حال فرار از دشمن یا حیوان موذی، درنده، سیل می باشد ساقط می شود. هرگاه استقبال قبله ممکن نباشد.
289- استقبال قبله در نماز بر کسی که در بالای چوبه دارد، مصلوب و مرده است ساقط می شود و هرگاه صورت او یا سمت چپ او به طرف قبله باشد نمازگزار در سمت راست وی می ایستد و نماز میت به جا می آورد، اما اگر پشت و یا طرف راست وی به سمت قبله باشد نمازگزار در طرف چپ او نماز می خواند ،و در هر حال نمازگزار همواره به جهتی متوجه خواهد شد که میان مشرق و مغرب باشد به طوری که از امام رضا علیه السلام روایت شده است و این حکم کسانی است که در بلاد شمالی که مکه معظمه قرار دارند مثل اهل مدینه منوره و بلاد غربی عراق و ایران و بلاد شرقی سوریه و ترکیه و فلسطین و نواحی آن ،و توجه بین مشرق و مغرب در این حالات در بعضی موارد تحقیقاً به سمت قبله یا تقریباً به جهت آن می باشد.
اذان و اقامه
290- اذان 18 فقره دارد و با شهادت سوم 20 فقره ، الله اکبر 4 بار، اشهدان لا اله الا الله 2 بار، اشهدان محمد رسول الله 2 بار، اشهدان علیاً امیرالمؤمنین ولی الله 2بار ، حی علی الصلوه2 بار، علی الفلاح 2بار، حی علی خیر العمل2بار، الله اکبر2 بار، لااله الا الله 2 بار.
291-اقامه 17 فقره دارد و به شهادت سوم 19 فقره. هرکدام از آنها که در بالا گفتیم 2بار است به استثنای لا اله الا الله که یکبار است و بعد از حی علی خیرالعمل 2 بار قد قامت الصلوه اضافه می شود.
292- شهادت سوم (اشهدان علیاً المؤمنین ولی الله) گرچه به ظاهر از فقرات اذان و اقامه و اجزاء آنها نیست ولی رکن ایمان و کمال دین و رمز تشیع است و شایسته است به نیت زینت و استحباب گفته شود. حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: زمانی که خدای عزوجل عرش را آفریده بر قوائم آن نوشت« لا اله الا الله محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین» همین که خدای عزوجل آب را آفرید بر مجرایش نوشت «لا اله الا الله محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین » و همین که خدای عزوجل کرسی را آفرید بر قوائم آن نوشت «لا اله الا الله محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین » و همین که خدای عزوجل لوح را بیافرید بر آن نوشت «لااله الا الله» محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین » و همین که خدای عزوجل جبرائیل را خلق کرد بر شهپر آن نوشت«لا اله الا الله محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین » و همین که خدای عزوجل آسمانها را را بیافرید بر اکناف و اطراف آن نوشت لا اله الا الله محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین . و همین که خدای عزوجل زمینها را بیافرید در طبقات آن نوشت لا اله الا الله محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین . و همین که خدای عزوجل کوهها را بیافرید بر سر آنها نوشت لا اله الا الله محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین . و همین که خدای عزوجل خورشید را بیافرید بر روی آن نوشت لا اله الا الله محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین . و همین که خدای عزوجل ماه را بیافرید بر روی آن نوشت لا اله الا الله محمد رسول الله علی امیرالمؤمنین. پس هرگاه یک نفر از شما لا اله الا الله محمد رسول الله گفت پس حتماً بگوید: علی امیرالمؤمنین ولی الله.
293-کاملتر این است که در فقره دوم شهادت سوم گفته شود)اشهد ان علیاً امیرالمؤمنین و فاطمه الزهراء و ابناء هما المعصومین اولیاء الله به جای اولیاء الله حجج الله) گفته شود.
294- اذان و اقامه هردو مستحب هستند و استحباب اقامه تأکید دارد و احتیاط این است که در صورت امکان ترک نشوند.
295- اذان و اقامه در نمازهای روزانه در سفر و در وطن، خواه ادا و خواه قضا ،با جماعت یا بدون جماعت، برای مردان و زنان و غیر ایشان مستحب اند.
296-اذان و اقامه در سایر نمازهای واجب و مستحبی جایز نیست، و در دیگر نمازهای واجب سه بار می گوید: الصلوه، الصلوه، الصلوه.
297- درحال سفر و عجله ایرادی ندارد در اذان واقامه هر فقره را یکبار بگوید.
298- در حال عجله فقط اقامه کامل گفتن بهتر است از اینکه اذان و اقامه را ناقص بخواند.
299- مستحب است در اذان و اقامه رو به قبله باشد خصوصاً به موقع ادای شهادتین ، استحباب استقبال قبله در اقامه مؤکد است ، بلکه احتیاط است.
300- اذان و اقامه در نماز جمعه و جماعت و نماز مغرب و صبح مستحب مؤکد است.
301- بعضی از علما اذان و اقامه را در نمازهای روزانه واجب دانسته اند و احتیاط این است که ترک نشوند به خصوص اقامه، موقعی که وقت وسیع است.
302- اذان گفتن برای از بین بردن وحشت، و در زمین بی آب و علف، و در گوش راست کسی که بد خُلق شده و در گوش حیوان بد عنق، و در گوش آنکه چهل روز گوشت نخورده و در گوش آنکه غش کرده و بیهوش افتاده مستحب است.
303- مستحب است تا سه روز یا تا افتادن نافچه در گوش راست بچه ی تازه متولد شده اذان، و در گوش چپ وی اقامه بگویند.
موارد سقوط اذان واقامه:
304- اذان به هنگام تنگی وقت ساقط است. و اگر تنگتر باشد اقامه نیز ساقط است.
305- اذان و اقامه از پسنماز ساقط است خواه امام به تنهایی نماز را شروع کند و خواه به جماعت، خواه نماز در مسجد باشد یا نباشد.
306- ساقط می شود از کسی که به نماز جماعت رسید در حالی که همه ی آنان از نماز فارغ شده اند، یا امام جماعت ازنماز فارغ شده، خواه آنکه به نماز می سد تنها باشد و قصد نماز جماعت داشته باشد یا بخواهد فرادی بخواند، و خواه جماعتی باشند که می خواهند نماز را با جماعت بخوانند، خواه در مسجد باشد یا غیر مسجد چه بدانند اذان و اقامه گفته اند و چه ندانند.
307- هرگاه از راه رسیده بداند که جماعت قبل از اذان واقامه نگفته اند ساقط نمی شوند.
سقوط اذان و اقامه:
308- آنکه رسیده به فسق امام یا فساد عقیده او آگاه نباشد.
309- به فاسد شدن نماز جماعت آگاه نباشد، شرائط صحت نماز جماعت را در محلش خواهیم آورد.
310- مکان در نماز یکی باشد بنابراین اگر از راه رسیده ی تنها، از جماعت دور باشد، یا از راه رسیدگان از جماعت اول دور باشند در این صورت اذان واقامه ساقط نیست. مانند اینکه محل مسجد بزرگی، یا جای وسیعی باشد وهرگروه درناحیه ای که عرفاً ازگروه دیگر دور باشد نماز بخوانند.
311- هیأت جماعت اول بهم نخورده باشد ، بنابراین اگر متفرق شوند و هیأت جماعت باقی نماند حتی یک نفر هم درحال خواندن تعقیبات نباشد ساقط نمی شود.
312- جماعت اول مرد باشند اگر جماعت دوم مردند بنابراین اگر جماعت اول زن باشند و جماعت دوم مرد ساقط نمی شود مگر اینکه جماعت دوم هم زن باشند.
313-وحکم چنین است اگر از راه رسیده یک نفر مرد یا یک نفر زن باشد.
314- نماز جماعت قبلی اداء باشد مگر اینکه جماعت دوم هم قضا بخوانند، پس اگر جماعت اولی قضا خوانده اند اگر جماعت دوم ادا خواهند خواند ساقط نمی شوند.
315- اتحاد وقت نمازها، اگر جماعت اول عصر را خوانده اند و نشسته اند که مغرب برسد، در این صورت از جماعت دومی که می خواهد نماز مغرب بخواند و اقامه ساقط نمی شود.
سقوط اذان به تنهایی:
316- هرگاه ظهر و عصر را، و یا مغرب وعشاء را با ترک نافله فیمابین آنها یک جا بخواند اذان برای عصر یا عشاء ساقط می شود.
317- هرگاه قصد دارد نمازهای متعددی را قضا کند و بین آنها فاصله ای نیندازد فقط برای نماز اول اذان می گوید و در باقی به اقامه کفایت می کند.
318- هرگاه دوست می دارد در دو مورد فوق اذان بگوید ایرادی ندارد زیرا سقوط اذان را داده اند نه که امر کرده باشند.
319- اذان نماز عصر در روز جمعه ساقط است، هرگاه آن را با نماز ظهر یکجا بخواند یا نماز جمعه را با نماز عصر باهم بخواند.
320- اذان نماز عصر در روز نهم ذی الحجه ، خواه در عرفات باشد وخواه در غیر آن ساقط می شو اگر نماز ظهر و عصر را با هم بخوانند.
321-اذان نماز عشا در صحرای مشعر (مزدلفه) ساقط می شود هرگاه مغرب و عشاء را با هم بخواند.
مسائل:
322- تکرار فقرات اذان به طوری که مؤذن می گوید، مستحب است. چه برای اعلام باشد، چه برای نماز، برای نماز جماعت باشد یا افرادی.
323- در حال نماز خواندن تکرار فقرات اذان جایز است و همین طور در حال قضای حاجت.
324- اگر اذان مشروع نباشد. مانند اینکه در روز عرفه در عرفات برای عصر یا برای عشاء در مزدلفه یا برای نماز عصر روز جمعه اذان بگویند تکرارش جایز نیست. زیرا سقوط اذان در جاهایی که گفته شد دستور است و گفتن آن هرگاه نمازهای (ظهر و عصر،مغرب و عشاء جمعه و عصر) را با هم بخواند مشروع نیست مگر اینکه آنها را جدا جدا و با فاصله بخواند و در این صورت اذان ایرادی ندارد.
325- اذان دیوانه، واذان زن هرگاه اجنبی آن را بشنود، تکرار نمی شود.
شرایط صحت اذان و اقامه
326- در اذان و اقامه شرط است:
اول: نیت قربت، دوم :تعیین نماز،سوم: عقل،چهارم:ایمان،پنجم: صحیح ادا کردن،جملات ،ششم: تمیز، هفتم: مرد بودن چه نمازگزار ان همه مرد باشند و یا هم مردان و زنان نماز بخوانند. هشتم: ترتیب، نهم: موالات،دهم: داخل شدن وقت نماز،یازدهم: پاک شدن از حدث.
مسائل:
327- به طوری که نیت در آغاز اذان و اقامه واجب است استمرار آن هم تا آخر اذان و اقامه واجب است. همین طور اذان و اقامه هیچ کس بدون قصد، یا به صورت ریا صحیح نیست.
328- تعیین نمازی که برایش اذان ، یا اقامه می گویدواجب است مگر اینکه وقت بین دو نماز مشترک باشد. مانند ظهر و عصر یا مغر و عشاء.
329- اذان دیوانه ،کافر و مخالف، اذان بچه ای که به حد تمیز نرسیده است و اذانی که به خطا گفته شود صحیح نیست.
330- اذان زن صحیح نیست. مگر اینکه برای خانم ها و یا برای محارم خودش بگوید که در این صورت مرد بودن مؤذن شرط نیست.
331- هرگاه اقامه را جلوتر از اذان بگوید بعد از اذان اقامه را اعاده می کند ؛خواه عمدی جلو بیاندازد یا از جهل یا فراموشی.
332-هرگاه بین فقرات اذان و اقامه، به عمد یا از جهل یا فراموشی ترتیب را مراعات نکند برمی گردد و به صورتی عمل می کند که ترتیب حاصل شود.
333- هرگاه در میان فقرات اذان و اقامه عمداً یا جهلاً و یا از روی فراموشی خللی به موالات وارد آورد و عرفاً بین آنها یا آن دو فاصله بیفتد اذان را اعاده می کند.
334- هرگاه بین فصول اذان و اقامه خللی وارد شود فقره ای را که صورتش صحیح نبوده اعاده می کند.
335-هرگاه بین اقامه و نماز خللی وارد شود اذان و اقامه را اعاده و سپس نماز را شروع می کند.
336- واجب است وقت اذان وارد شود ،بنابراین اذان و اقامه پیش از وقت جایز نیست، مگر در صبح که جایز است اذان را به عنوان اعلان بگوید و اعاده آن بعد از دخول وقت مستحب است.
337- طهارت شرط است واین شرط مخصوص اقامه است، چنانکه قیام در اقامه نیز شرط است و ایرادی ندارد به موقع رفتن به سوی نماز گفته شود و احوط در اقامه استقبال قبله هم می باشد.
338- اذان و اقامه را به غیر زبان عربی گفتن جایز نیست. جایز است مکلف ،در ناچاری و موقع تنگی وقت که فرصت آموختن ندارد ترجمه آن را به زبان خود بخواند و عندالامکان به زبانی که به عربی نزدیک است ترجمه کند.
احکام اذان و اقامه:
339- هرکس اقامه را فراموش کند و داخل نماز شود اگر به رکوع نرفته بر هم می زند و اقامه را می گوید و اگر تنها اذان از یادش رفته باشد نماز را ادامه می دهد و بر نمی گردد.
340- هرگاه در اذان ،پیش از شروع اقامه شک کند آن را به جا می آورد.
341- اگر قبل از شروع نماز، در اقامه شک کند اقامه می گوید و همین طور است اگر در گفتن و نگفتن بعضی از فقرات اقامه شک کند.
342- اگر پس از ورود به عملی در خصوص اذان و اقامه و یا یکی از آنها شک کند اعتنایی نمی کند ، مانند اینکه هنگام اقامه گفتن شک کند در اذان یا هنگام نماز خواندن شک کند در اقامه یا حین گفتن فقره ای در فقره قبلی شک کند.
مستحبات اذان و اقامه:
343- از حضرت امام رضا علیه السلام روایت شده که هرکس موقع شنیدن اذان بگوید: «اللهم انی اساللک باقبال نهارک و ادبارک لیلک و حضور صلواتک واصوات دعاتک و تسبیح ملائکتک ان تتوب علی انک انت التواب الرحیم» در موقع شنیدن اذان مغرب نیز همان را بگوید و سپس در آن روز یا شب بمیرد با توبه مرده است.
344- موقع شنیدن اذان مغرب سزاوار است گفته شود« اللهم انی اسألک باقبال لیلک وادبار نهارک ....» تا پایان دعا.
345- مستحب است بین اذان و اقامه با سجده ای فاصله ای بیاندازد ودر سجده بگوید: « اللهم اجعل قلبی بارا و عیشی قارا عملی سارا واجعل لی عند قبر نبیک صلی الله علیه و آله مستقرا و قرارا» یا با یک قدم جلو رفتن وخواند«بالله استفتح و بمحمد صلی الله علیه و آله استنجح و اتوجه. اللهم صل علی محمد و آل واجعلنی بهم وجیها فی الدنیا و الاخره و من المقربین) یا با نشستنی یا با سکوتی و یا دعایی و تسبیحی و یا با خواندن دو رکعت نماز مستحبی فاصله قرار دهد مگر در نماز مغرب ، زیرا نماز نافله ای پیش از آن نیست.
346- مستحب است در لفظ جلاله الله الف و لام روشن و واضح گفته شود.
347-دراقامه بدون حرکت ایستادن مستحب است مگر موقعی که آن را در حال رفتن بگوید.
348- مستحب است اذان را با تأنی بخواند و اقامه را به سرعت.
349- در اذان مستحب است دو انگشت را در گوش نهاده و صدای خود را بلند و کشیده نماید. از هشام بن سالم روایت است که به حضرت امام رضا علیه السلام از بیماری و فرزند نیاوردن خود شکایت کرد حضرت فرمود: صدای خود را به موقع اذان گفتن در خانه اش بلند کند. او می گوید: من عمل کردم خدا بیماریم را برد و اولادم زیاد شد.
350- مستحب است اذان در بالای مناره یا جایی بلند و باسکون آخر هر فصل ادا شود.
351- بر شنونده مستحب است اگر مؤذن در بعضی اذان خللی وارد سازدآن را به صورت صحیح تلفظ کند.
352- سزاوار است مؤذن ، عادل ، آگاه و دارای صدای بلند و آشنا به اوقات نماز باشد.
مسائل:
353- اگر در اثنای اذان حدثی از او سر زد تطهیر می کند و باقی آن را می گوید.
354- اگر در اثنای اقامه گفتن ، یا اقامه و نماز حدثی از او سرزد ،تطهیر می کند و اقامه را دوبار می خواند و به نماز شروع می کند.
355- هرگاه در نماز حدثی سرزد بعد از تطهیر اقامه و نماز را اعاده می کند.
356- اذان گفتن بیش از دو نفر در نماز جماعت جایز نیست،مگر به نیت تعظیم شعایر الله که نشان دهنده ی تقوای دلها و بالا گرفتن کلمه ی توحید و تکریم پیامبر، به خصوص ولایت که مکمل رسالت و اصل دین و روح ایمان و اعمال است.
مکروهات اذان واقامه:
357- صحبت کردن بین اذان و اقامه و دربین فصول آنها،به خصوص در اقامه مکروه است، بنابراین هرگاه بین اقامه و نماز یا در اثنای اقامه صحبت کرد آن را دوباره می خواند.
358- صحبت کردن نمازگزاران وقتی «قد قامت الصلوه» گفته شد مکروه است. مگر در خصوص جلو آوردن پیشنماز.
منبع : كتاب احكام الشريعه جلد 2